- Goalball
- Satranç
- Yüzme
- Futbol
- Atletizm
Sağlığın, fiziksel gücün, dayanıklılığın, sosyal entegrasyonun ve psikolojik iyi olma halinin spor ile arttığından şüphe yoktur. Sporun engelli insanlar içinde ne kadar yararlı olduğunu anlamak güç değildir.
Bazı özel spor aktiviteleri normal sporları yapamayacak engelli insanlar için geliştirilmiştir. Eğer yeterli önlem alınır ve uygun tavsiyeler verilirse engellilerde normal insanların katıldığı aktivitelere katılabilirler.
Yıllar boyunca engelli insanlar spora ilgi duymuşlardır. Geçmişte bazı sporları yapma imkânı olsa da günümüzde konunun üzerinde durulmuş ve engelli kişilerin faydalanabileceği federasyonlar oluşturulmuştur.
Engelli kişiler için mevcut sporlar
*Engelli kişilerin çok az modifikasyonla veya modifikasyon olmaksızın katılabileceği sporlar
*Modifiye edilmiş sporlar
*Özel olarak geliştirilmiş sporlr
Belirli engellilik hali için özel sporlar varmıdır?
Engelli kişiler tüm spor dallarına katılabilirler, fakat problemlerin farkında olmaları için gerekli olan tavsiyelere uymalıdırlar.
Sporun farklı yönleri:
*Eğlence
*Trepati
*Yarışma
Sporun yararları:
Tedavi:
Birçok spor aktivitesinin engelli insanların rehabilitasyon ve rekreasyonunda kullanımı artık mümkündür.Spor konvansiyonel fizyoterapi metotlarını tamamlayıcı bir tedavi olarak giderek daha yaygın kullanılmaktadır.Gücün ,koordinasyonun ve dayanıklılığın gelişimine yardımcıdır.Bazı sporlar belirli kas grupları geliştirir.Örneğin ağırlık kaldırma ve okçuluk paraplejik hastalarda kol kaslarının gelişimine yardım ederek kendilerine bakma konusunda bağımsızlık kazanmalarını sağlarlar..Basketbol gibi tekerlekli sandalye iile yapılabilen spor,engelli kişilerin tekerlekleri çevirir,pas verir veya topu yakalarken koordinasyonunun gelişmesine yardımcı olur.Yüzmede kabul edilmiş değerli bir eksersiz ve tedavi şeklidir ve son yıllarda en popüler spor dalı haline gelmiştir.İnsan suyun içinde iken ,ağız ve burundan nefes alıp verirken,suyun kaldırma kuvveti ile ekstremitelerini yetenekleri ölçüsünde serbestçe hareket ettirir.
Sosyal Yararları:
Sporun engelli insanlar için bir başka önemli yönü, sosyal ilişkilerin oluşmasını sağlamasıdır. Kalıcı engellilik, engelli insanların kendilerine olan yaklaşımlarını bozar, içe kapanıklılık ve sosyal izolasyona neden olur. Ayrıca psikolojik reaksiyonlar. Bakmakla yükümlü olan insanların onlardan utanması ileride daha da artabilir.
Yeni engelli hale gelmiş insanlarda, spor aktivetisine katılmak kendini önemseme duygusunun yeniden kazanılmasına, pozitif mental davranışların ve tekrar sosyal hayata entegrasyonuna yardımcı olur. Ayrıca psikodepressif durumlardaki engelli kişilerin, spor aktivitelerine katılmaları ile bu durumlarında düzelme görrülmüştür.
Spor ve zeka özürlülüğü:
Zeka özürlülüğü olan insanların, kendilerine sunulan spor ve boş zaman aktivitelerine katılmanın akılsal sosyal, ruhsal ve fiziksel yararları vardır. Fakat bu katılımlarda bazı engeller vardır. Bu kişiler katılmaya istekli olmayabilir veya bakıcıları tarafından katılıma teşvişk edilmeyebilirler.
Eğlence için spor:
Yıllar sonra sporun eğlence yönünün öneminin anlaşılması birçok açık hava aktiviteleri, su sporları ve salon sporlarının gelişimine neden oldu. Entegre spor toplumun tüm bireyleri için istense de, total entegre olanaklar her zaman mümkün olmamaktadır.
Engeli kişiler için sporlar şu şekilde sınıflandırılırlar.
1-Çok az modifikasyon ile veya modifikasyon olmaksızın eşit olarak katılabilecekleri sporlar.(Bowling, dart, okçuluk, yüzme, binicilik, masa tenisi)
2-Modifiye edilmiş sporlar(Tekerlekli sandalye basketbolu,dart,cirit atma,halter gibi)
3-Engelli kişiler için geliştirilmiş sporlar(Görme engelliler için geliştirilmiş roll ball gibi)
Yarışma sporları:
Spora artmış ilgi yarışma sporlarının gelişmesine neden oldu.Sporun yarışmacı yanı yeteneğin ölçümünü gösterdiğinden önemlidir.Normal insanların sporlarında olduğu gibi, bunlarda da kurallar ve düzenlemeler yapılmıştır.Engelli insanların eşit olarak yarışabilmeleri için farklı kurallar ve sınıflamalar oluşturulmuştur. Engelliliğin sınıflaması fazla sayıdadır ve değişkenlik gösterir. Bazıları engelliliğin nedenine bazıları ise vücudun kollar, bacaklar, kalp gibi etkilenmiş bölümüne dayanır.
Engelli kişilerin spor sırasındaki özel ihtiyaçları:
*Uzmanlaşmış antrenör
*Tıbbi Denetim
*Ulaşılabilir imkanlar
*Bilgilendirme hizmeti
Fiziksel engellilik:
Daha şiddetli engellilik hali olan kişilerin yapabileceği spor sayısı sınırlıdır. Balık avlama, uçurtma uçurma ve kuş seyretme gibi spor aktiviteleri çok az fiziksel aktivite gerektirirken, tekerlekli sandalye basketbolu, binicilik veya yelken bir veya iki kolun gücünü ve koordinasyonunu gerektirir. Kano ve sörf gibi sporlar ise ciddi fiziksel engeli olan hastalara tavsiye edilmez.
Fiziksel engelli kişiler hareketlilik sınırları içerisinde spor faaliyetlerine katılırlar.Bu nedenle doktorlar harekesizliğin sık görülen komplikasyonlarını önlemek ve spor aktiviteleri sırasında oluşabilecek yaralanmaları tedavi etmekle uğraşırlar..Bazı engellilik halleri katılımı engellemez.Fakat diğer kişilere göre daha fazla tedbiri gerektirir.Örneğin spazma yatkın olan paraplejik kişilerde tekerlekli sandalyeden fırlamayı önlemek için kemerler gibi extra tedbirler alınması gereklidir.Öğrenme güçlüğü ile birlikte fiziksel engelliliği olan kişiler,diğerlerine göre daha fazla denetim gerektirir.Tüm engellilik durumları statik değildir.Örneğin Multibl skleroz gibi bazı tıbbi durumların seyri değişiklik gösterirken kas disrofisi gibi bazı durumlar ilerleyici olabilir.Bu aşamada yapılan bir sporu yapmak ,hasta için ileride mümkün olmayabilir.Kişinin spor yapabilme kapasitesinin değerlendirilmesi için periyodik tıbbi değerlendirme gerekir.
Öğrenme üçlüğü olan kişiler:
Zekâ özürlü kişilerin sağduyu geliştirerek üstesinden gelemeyecekleri az sayıda durum spor aktivitelerine katılımlarını engeller. genetik hastalığa bağlı zeka özrü olanlarda kongenital kalp hastalığı gibi fiziksel anormallikler bulunabilir. Down sendromu hastalara da antlantoaksiyel eklemin instabilitesi özellikle önemlidir. Servikal omurun hipertansiyonu veya şiddetli fleksiyonu nörolojik kusura neden olabilir ve hatta alt beyin sapının ve üst omuriliğin kontresyonu ile ani ölüm meydana gelebilir. Down sendromluların temas gerektiren sporları yapıp yapmamaları konusunda farklı fikirler vardır. Birleşik devletlerde eğer eklem işnsibilitasi yoksa veya eklem stabil hale gelmişse spora katılıma sınırlama getirilmez. Fakat ingilterede servikal omurgaya yük bindiren sporların teşvik edilmemesi önerilmektedir. Binicilik sporunun, iletişim bozukluğu ve davranış güçlüğü olan zekâ özürlülerde tavsiye edilmemesine rağmen, son yirmi yıldır binicilik teşvik edilmektedir.
edinsen fiziksel özürü olan kişilerin bununla ilgili edinsel zeka özürü olabilir. Konnitif kusurdan dolayı öğrenme güçlükleri olabilir. Kavrama ve anlama kusuru sürtüşmelere ve sonrasında davranış bozukluklarına yol açar.
Epilepsi:
Epilepsi birçok sosyal dezavantaja yol açar. Araç kullanmaları yasakyır ve belirli işleri yapamazlar. Epilepsi terimi farklı şiddette farklı formları içerir. Fiziksel veya zeka özürü olamayan epilepsi hastaları spor aktivitelerine katılabilirler, fakat aktivitelerine sınırlama getirilebilir. Ara sıra nöbet geçiren epileptih hastalar problem yaşayabilirler. Özellikle aura olmadan geçirilen epileptik nöbetler özel önlem gerektirir. Bu hastaların tüple dalışına izin verilmez. Kano veya su kayağı gibi sporlar önerilmez. yelken veya su kayağı gibi sporlarda can yeleği giymeleri gerekir. Can yeleğinin görevi kişiyi sırt üsttü döndürmektir. Bu nedenle can yeleği giymş bayılmış bir kişide dilin geriye giderek havayolu obstrüsyonuna neden olma ihtimali zayıftır. Bir epileptik kişi duruma hakim ve nöbet sırasında ne yapacağını bilen bir kişi ile eşleştirilmelidir.
Mağaracılık eğer merdiven inişi ve çıkışı yoksa yapılabilir. Fakat epilepsi atağı sırasında sisk doğacağından tavsiye edilmemelidir. Epilepsi hastalarına spor aktiviteleri sırasında kendilerini ve diğerlerini tehlikeye atmayacakları sporlar tavsiye edilmeli ve durumlarını bilen kişilerle spor yapmaları önerilmelidir.
Görme engelliler:
Görme engelliler eğer başka sakatlıkları yoksa genellikle fiziksel olarak formdadırlar. Fakat hareketleri normal insanlarınki kadar serbest değildir. Düşme veya sert objelere çarpma korkusu ile posttur ve hareketler tutuktur ve ürüme ayak sürme şeklindedir.
Ayrıca akut görme kaybının psikolojik yan etkenleri olabilir. Spor ve fiziksel aktivite boşlukta orientasyon duygusunu ve dinamik dengeyi geliştirir. Diğer engellilerde olduğu gibi görme engellilerde sosyal izolasyonun üstesinden gelmesini sağlar
Görme engelli alan kişiler pist ve saha oyunlarına katılabilirler. Cirit atma ve gülle atma gibi sporlar görme engelliler tarafından uzun zamandan beri yapılmaktadırlar. Ayrıca koşu, yüksek atlama,uzun atlama gibi sporlara da katılabilirler. Görme engelliler özellikle spor aktivitesi sırasında saha dışına çıkabilmektedir. Buda çağrı sistemleri ile düzeltilebilmektedir. Görme engeli kişiler yüzebilir ve eğitimleri normal insanlardan farklı değildir. Görme engelliler için roll ball gibi özel sporlarda geliştirilmiştir.
Körlük terimi görme kusuru olan farklı insanları kapsar. Doktorla ve diğer meslek gurupları körler için özel sporun, özellikle parsiyel olarak gören kişilerde parlak ışıkların özellikle görme fonksiyonunu daha da bozacağından endişe etmektedirler.
Duyma Engelliler:
Duyma engelliler normal duymaya sahip tüm insanların yapabileceği tüm sporları yapabilme kapasitesine sahiptirler. Fakat bu durum labirentin sistemi etkilenmiş veya akut sağırlık sonrası postür bozukluğu ve baş dönmesi olan kişiler için geçerli değildir. Sağır kişiler iyi iletişim gerektiren sporlara uygun düzenlemeler yapılmadıkça katılamazlar.
Değerlendirme
Fiziksel engelli kişilerin değerlendirilmesi bazı sor dallarında zararlı olabilecek ortotik veprostetik cihazların değerlendirilmesini de içermelidir. Su sporları sırasında prostetik bacaklar çıkarılmalıdır. Bunlar yüzücünün batmasına neden olabilir. Batmayan prostetik ekstremiteleer amputasyon yapılmış kişilerin su sporları ile uğraşmalarına izin verilebilir. Fakat batmayan prostetik esktremitelerde can yeleklerinin işlevini bozabilir ve su üstünde yüzükoyun yatan kişinin dönmesini engelliyebilir.
Engelli kişiler yapacakları sporun gerekliliklerini tam bilmeyen kişilerden bilgi isteyebilirler. Eğer özel bir bilgi gerekiyorsa o spor dalının özelliklerini bilen uzman bir kişiye danışılması gereklidir. Yarışma sporlarında engelli kişiler sınıflama sistemlerini bilen bir doktor veya fizyoterapist tarafından değerlendirilir. Yılladır kişilerin engelliliklerine değil, yapabilecekleri spora dayalı sınıflama sistemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır.
İlaçlar:
Engelli kişiler hastalığın kontrolü, semptomlar veya her ikisi için ilaç kullanıyor olabilir. Tavsiyede bulunan doktor kullanılan ilacın spor konsülünün kurallarına uyup uymadığını bilmelidir. Kendi başlarına kullanabilecekleri, soğuk algınlığı, öksürük, ağrı, hazımsızlık vb. şikâyetler için reçetesiz satılan ilaçlar yasaklanmış maddeleri içeriyor olabilir. Eğer şüphe varsa, uygun yetkili organ veya spor konsülüne danışılmalıdır.