Müslümanların ilk eğitim gördükleri yer Mescidi Nebevi'deki Suffeydi. Suf- fe İslâm'daki ilk "üniversite"dir. Rasûlullah (sav) burada bizzat ders verirdi. Yani Suffe'nin ilk öğretmeni Hz. Peygamber (sav)di. Ancak henüz işin başında bulunanlara okuma-yazmayı, Kur'ân'ı vs. öğretmek üzere kendisine yardımcı olmak üzere başka öğretmenler de görevlendirmişti. Bunlardan biri olan Ubâde ibn es- Sâmit, okuma-yazma ve Kur'ân öğretme işiyle görevliydi. Aslında yazı uzmanı olan Abdullah ibn Sa'îd ibn el-Âs, Rasûlullah (sav) tarafından "Hikmet Öğretmeni" olarak atanmıştı. Hz. Muhammed (sav)'in okuma ve yazmaya verdiği önem, Bedir savaşında esir düşen müşrik düşman askerleri için fidye olarak adam başına 4.000 dirhem biçildiği halde, bunlardan okuma-yazması olanların Medineli olanlar Müslüman çocuğuna okuma-yazma öğretmek suretiyle serbest bırakılmasını emretmesinden anlaşılmaktadır. Suffe'deki öğrenciler, İslâm'ı tebliğ eden, bilgi öğreten ve inanç taşıyan kişiler olarak Arap Yarımadası'nın değişik bölgelerinde görev alacak şekilde sürekli kendilerini yetiştirip hazırlıyorlardı. Tasavvufla ilgilenen ilk Müslümanlar da onlar arasından çıkmıştır.[1]
Suffe ehlinin tek işi Hz. Peygamber (sav)'in yaptıklarını, sözlerini ve Kur'an-ı ezberlemekti. Bu Sahabelerin masraflarını diğer Müslümanlar karşılıyordu. Hatta Peygamberimiz (sav), Müslümanlara iki kişilik yiyeceği olan bir kimsenin onlardan üçüncüsünü, üç kişilik yiyeceği olanın onlardan dördüncüsünü alıp doyurmalarını söylemiştir. Ahmet b. Hanbel'e göre bu suffe ehlinin sayısı 70-80 civarındaydı. İslamın geniş kitlelere yayılması, Kur'an ve hadislerin başka insanlara iletilmesi bu insanlar tarafından sağlandı.
Suffe'nin öğrenci sayısı 400'ü geçince Peygamberimiz (sav) sayıyı azaltmak ve bir anlamda ilkokul hüviyetinde Medine'de okullar açtı. İlk açılan okul, Muk- reme b. Nevfel'in evinde açıldı. Burası Darul Kurra adıyla Kur'an okuma evi haline getirildi. Ayrıca çocukların devam ettikleri okullar da vardı. Sahihi Buhari'de Kitabü'd-Diyat'da şöyle rivayet edilir. "Ümmü Seleme okul öğretmenine haber yollayarak kendisine çocuklar göndermesini istedi." Bu rivayet de çocukların devam ettiği bir okulun olduğunu göstermektedir.
İlk dönemlerde ilim, özellikle de din ilimleri mescitlerde öğretilirdi. Mescitte alimlerin etrafında ilim halkası ilk talebeleri oluşmuşlardır. Mescid-i Nebevi'nin dışında da eğitim verilen mescitler vardı. Belazuri bizzat onun sağlığında dokuz mescit olduğunu nakleder. Bu mescitler, aynı zamanda eğitim verilen birer okuldu. Fakat bu mescitler içinde Mescid-i Nebevi'nin dışında diğer önemli bir okul/ mescit Kuba Mescidi'dir. Hz. Peygamber (sav), sık sık burayı ziyaret eder, ders verir, eğitimi kontrol ederdi. Hz. Peygamber (sav), Müslümanlardan dini konularda kendilerini yetiştirmelerini istiyordu. Bu konudaki eğitimi de kendilerine en yakın mescide almalarını tavsiye etmişti. Bu mescitlerdeki öğretmen/imamları da bizzat kendisi görevlendirmişti. Aşağıda, Hz. Peygamber (sav) zamanında ki bu profesyonel eğitimcileri göreceğiz.
Eğitim için bazı kişilerin de evleri kullanılmıştır. Bir anlamda evler de okul işlevini görmüştür. Hatta İslam tarihindeki ilk kurulan okul suffe değil bu ilim evleridir. Bunların ilki Mekke'deki Darul Erkam'dır. Hz. Peygamber (sav), bu evde sahabelere ders veriyordu. Bu ders halkasına daha sonra İslam tarihinde önemli roller üstlenecek olan kişiler yetişmiştir. Hz. Ömer, Osman vs. gibi... Hz. Peygamber (sav), bu evde on yıla yakın bir süre verdiği eğitim sonucu Medine devletini kurduğunda, yetişmiş eleman sıkıntısını çekmemiştir. Yani devlet kurmadan önce bu devleti yaşatacak insanları/kadroyu yetiştirmiştir.
Medine'de de bu şekilde evler kurulmuştur. Fakat artık Hz. Peygamber (sav)'in ders verdiği temel okul Mescid-i Nebevi ve Suffe'dir. Bu evlerde Hz. Peygamber (sav)'in görevlendirdiği öğretmenler görev almıştır. Bunlardan birisi de Ubade b. Samit'tir. Bunun dışında okuma yazma bilenler de kendi evlerini de bir okul gibi açmışlardır. Sa'd b. Heyseme'nin evi de bu amaçla kullanılmıştır. Bu ev, o dönemde bekârlar evi olarak şöhret bulmuş, Hz. Peygamber (sav) de bu evi sık sık ziyaret etmiş, ders vermiştir.
Hz. Peygamber (sav) Döneminde Eğitim Programı
Peygamberimiz (sav) dönemindeki eğitim programının temeli Kur'an ve dini bilgilerdir. Bu dönemdeki eğitim programını şu şekilde sıralayabiliriz:
Dini bilgiler ve Allah'a iman: Hz. Peygamber (sav)'in asli görevi Tevhit inancını yerleştirmektir. Bıkmadan uzanmadan bu konuyu anlatmıştır. (İman bilgisi)
Hadis: Bu dönemde Sahabeler Hz. Peygamber (sav)'in sözlerini ve sünnetini ezberlemeye çalışmışlardır.
Amel bilgisi: Amellerin ve ibadetlerin nasıl yapılacağı
Toplum kuralları ve gündelik bilgi (Muamelat):
Kur'an öğrenilmesi, güzel bir şekilde okunması (tilaveti) ve ezberlenmesi: Kur'an'ın güzel bir şekilde okunmasını teşvik bir anlamda ses terbiyesi ve müzik eğitimine de temel teşkil etmiştir.
Okuma - yazma
Ok atma ve yüzme
Aritmetik
Soy ve ensab bilgileri: Yani tarih dersi Hz. Peygamber (sav), fırsat buldukça eski kavimlerin helak olmasını anlatarak insanların ibret almalarını sağlamaya çalışıyordu. Bu eğitim ile tarih öğrenmenin önemi vurgulanmıştır.
Uygulamalı eğitim: Hz. Peygamber (sav), öğrettiği bilgilerle insanların amel etmesini isteyerek uygulamalı eğitimi başlatmıştır. Ashap, öğrendikleri ayetleri uygulamadan diğer ayetlere geçmiyorlardı. Hz. Peygamber (sav)'in özellikle hoş görmediği konuların başında kader ve irade konularının konuşulması ve tartışılmasıydı.
İbrahim halil ER-Paygamberin Eğitim Metodu
---------------------------
[1] Hamidullah, İslam Peygamberi