İnsanın, hergün karşılaşmak zorunda kaldığı meseleler, dertler, zorluklar ve mutlaka yapması gereken işler vardır. Bunlar, monoton bir hayatın parçalarıdır ve sıhhate olumsuz yönde tesir ederler. Ezilen, yıpranan, örselenen ruhlar, nihayet bunalımlara bile sürüklenebilir. Böylesine tatsız bir halden kurtulup, sağlıklı ve mesut bir hayata kavuşmanın yollarından biri de seyahat etmektir.
Seyahat esnasında dertler, problemler bir süre unutulur. Karşılaşılan insanlar ve yaşanılan çevre farklıdır. Yerinde ve zamanında yapılması gereken yeknesak işler yoktur. Seyyah, hür ve müstakildir. Kafasındaki yükleri ve huzurunu kaçıran endişeleri bir kenara bırakmıştır. Yüzyüze geldiği yenilikler onu oyalar. Neticede, hem bedenen, hem de ruhen huzura kavuşur, kaybettiği sağlığını yeniden kazanır. “Seyahat ediniz, sıhhat bulursunuz,” sözünün mânâsı budur.
Bazı kimseler, gezip gördükleri bölgeler ve ülkeler hakkında yazılar yazarlar. O beldelerin insanlarını anlatır, örf, âdet, gelenek, dinî yaşayış gibi konulardan bahsederler. Bu nevi yazılarda coğrafî yapı, tarihî değerler, iktisadî gelişmeler, teknoloi, ahlâk, görgü ve benzeri hususlarda bilgiler verilir. Bu bilgiler, kitaplardan aktarma olmadığı için orijinaldir.
Seyahat yazarının, sosyal konulu ilimleri ana çizgileriyle bilmesi gerekir. Gördüklerini anlaması ve anlatması için buna ihtiyacı vardır. Seyahata çıkmadan önce, gidilecek yer hakkında kitaplar okumak, ansiklopedilere bakmak, seyahat yazılarını gözden geçirmek çok faydalıdır. Bu hazırlık, kişinin gözlem gücünü artıracak, daha çok şeyin farkında olmasını sağlayacaktır. Gezi esnasında rehberden veya malûmat sahibi kimselerden bilgi alması da mümkündür. Fakat bu bilgileri alırken dikkatli olmak lazımdır. Zira, yanlış veya eksik olabilir.
Seyahat yazılarının konusu yazarın gerçek hayatından alınmadır. Hayalî seyahatlar yazmak da mümkündür, ama bunlar daha ziyade hikâye veya roman kutbuna girer.
Gezi sırasında yazar, gördüğü yerler, insanlar, eserler hakkında mütemadiyen not almalıdır. Her bilgiyi akılda tutmanın ne kadar zor olduğu malûmdur. Müşahhas görüntüleri kaydetmek yetmez, edinilen intibalar, kaynayıp coşan duygular, çağrışımlar, ortaya çıkan fikirler de yazılmalıdır. Yazarın duyuş ve düşünüşü fevkalâde önemlidir.
Seyahat yazılarında gözlemin yeri çok büyüktür. Bakan, fakat baktığını yeterince göremeyen kimseler birçok şeyin farkında bile olmazlar. Dalgın, dikkatsiz, çarpıcı ayrıntıları göremeyen kişiler, çok usta yazarlarda görülen derinlik, mânâlılık, açıklık ve orijinallik gibi özelliklerden mahrum kalırlar.
Seyahat yazıları umumiyetle kronolojiktir, yâni yazı unsurları belli bir zamana, oluş sırasına göre tertip edilmiştir.
Bu tür yazılar, bazı yönleriyle hikâye ve romanlara benzer. Olay, konuşma, tasvir ve tahliller büyük yekûn tutar. Görülen yerler tasvir edilir, insanlar fizikî ve ruhî cepheleriyle tanıtılır. Seyyah, başından geçen vakaları hikâye tekniğinden faydalanarak anlatır. Bu arada cereyan eden karşılıklı konuşmaları aktarır. Hikâye unsurları yazıya akıcılık ve çekicilik kazandırır.
Tahlilin büyük bir yeri vardır. Yazar, insanlar, olaylar, durumlar ve görüntüler hakkında fikir yürütür. Sebep sonuç münasebetlerini, arka plânda kaldığı için ilk bakışta görülemeyen mânâları anlamaya ve anlatmaya çalışır. Çözümleme dikkat, zekâ, muhakeme ve bilgi işidir.
Meselâ, Hazreti Mevlâna’nın türbesini gezen ve o konuda yazı yazacak olan kişi, bu zâtın, yaşadığı devri tarihî, sosyal, psikolojik ve felsefî yönleriyle tanıması lâzımdır. Daha da önemlisi, edebiyat, din ve tasavvuf kültürüne sahip olmalıdır. Meşhur bir din büyüğü, büyük bir veli muhteşem bir şair olan Mevlâna’yı tanıyabilmek, onun hakkında fikir yürütebilmek için bunlara ihtiyaç vardır.
Seyahat yazarı, hayatı ne kadar iyi kavrar, ne kadar sağlam bilgi sahibi olur ve ne derece kuvvetli bir üslûp kazanırsa, yazıları da o nispette derin ve güzel olur.