Emtia para değeri kendinden menkul yani değeri kendini oluşturan meta ile ölçülen paralara emtia para denir. Emtia paralara dünyanın farklı bölgelerinde ve farklı zaman dilimlerinde (emtia) para yerine kullanılan altın, gümüş, sigara, bakır, demir, inci, köle, fildişi, sığır vb. gibi örnek olarak verilebilir.
Tarih boyunca en yaygın olarak kabul gören para ise altın olmuştur. Evrende nadir bulunan ağır elementlerden olan altın tarih boyunca değişim amacı ile kullanılmasa dahi kendi başına değeri olduğu düşünülmüştür. Antik mısırda milattan önce üç bin iki yüzlerde altın çubukların para yerine kullanıldığı bilinmektedir. Günümüzdeki anlamına en yakın altın parayı (sikke) ise milattan önce yedinci yy’ da Lidyalılar basmış ve kullanmışlardır. Bu nedenle özellikle kriz zamanlarında en küçük, en ilkel topluluklardan en gelişmiş varlıklı kişi ve devletlere kadar altın banknot paralardan daha çok itibar görmüştür. Bu tür sert ve değerli madenlerin oluşumu uzun süreli ve zordur. Dolayısıyla dünyadaki miktarlar sınırlıdır. Oluşumları için kozmik ölçüde yüksek sıcaklıklar ve basınç gereklidir. Süpernovalarda veya çok yoğun nötron yıldızlarda oluştukları düşünülmektedir. İnsanlık tarihi boyunca yaklaşık yüz seksen beş bin ton altın çıkartıldığı tahmin edilmektedir. Bu durumda 2019 yılı itibarıyla nüfusu sekiz milyarı aşan dünyada kişi başına yaklaşık 23 gram altın düşmektedir. İçerisinde kıymetli maden barındıran paralar; kıymetli madene piyasada verilen değerin artması neticesinde eritilerek, emtia para içerisindeki kıymetli maden oranının düşürülmesi riski ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu sebeple emtia para zaman içerisinde temsili para sistemine dönüşmüştür. Kıymetli madene çevrilebilen paralara temsili para denir.
Tarihte ilk temsili para vasfı ile kullanılan banknot ‘’jiaozi’’ 10. Yy’ da Çin’ de Song hanedanlığı döneminde basılmıştır, altın paralarla birlikte kullanılmıştır. Marko Polo gibi Avrupalı seyyahlar; çeşitli nedenlerle Çin’e yapmış oldukları geziler neticesinde temsili paranın kullanımı ile ilgili kolaylık ve detaylara seyahatnamelerinde geniş yer vermişlerdir. Bu gezginlerin aktarımları emtia paranın zorlukları ile mücadele eden Avrupa ya kağıt para sistemini getirmiştir. Amerika’yı da etkileyen bu durum ilk banknot (doların) 1690’ da ’Massachusetts’ te gümüşe dayalı olarak basılmıştır. Altının baskınlığı temsili parada kendini göstererek 1834’ te ABD’ de altına dayalı ekonomik sisteme geçilmiştir. Altına endeksli doların değeri 1834 ile 1933 yılları arasında sabit kalmıştır. Altın karşılığı olan temsili paralar ticaret hacminin artması sebebi ile ihtiyaç duyulan finansal kaynağı karşılayamamıştır. Bu durum altının değerini artırmıştır. İtibari parada altına ve gümüşe dayalı olmayan hükümet kararı ile bastırılan kağıt paralardır. Devletin yetkili organları altına endeksli olmayan itibari paraların arzını artırıp azaltarak paranın değerini değiştirebilmektedir.
’’para sisteminin dünü ‘’ başlığı altında detaylıca inceleneceği üzere; 1944 yılında 44 ülkenin katılımı ile gerçekleşen Bretton-woods konferansında, pek çok ülkenin kendi para birimini Amerikan dolarına endeksli itibari para yapması ve Amerikan dolarının ise altına dayalı olmasına devam etmesi kararlaştırılmıştır. Anlaşma ile bir ONS (31,10 Gram ) Altın = 35 Amerikan Doları olarak belirlenerek dolar haricindeki bütün para birimlerinin altına endeksi kaldırılmıştır.
1971 yılında ABD başkanı ricchard nikson Amerikan dolarının altın karşılığını kaldırmıştır. Altına dayalı dolarında bağı altından koparılmıştır. Böylece Avusturya okulunun (iktisadi düşünce okulu) tanımını yaptığı itibari para (fiyat Money) tedavüle girmiştir. 2012 itibarıyla, Amerikan doları para arzının sadece yüzde 4,46’sını, İngiliz sterlinin ise yüzde 4,5 ‘inin altın karşılığı vardır.
para; gerekli olan yazılım ve donanımlarla muhafaza edilen, transfer edilebilen somut olmayan paralardır. Karşılığı olan bankaya yatırılmış olan kağıt paraların temsilidir. Sanal paralar da dijital paralar gibi yazılım ve donanım ile saklanabilen elektronik ortamda transfer edilebilen paralardır. Ancak fiziksel karşılığı yoktur. İtibari bir kağıt parayı temsil etmez. Fakat sanal veya somut mal ve hizmet alım-satımında itibari para gibi kullanılmaktadır. Ayrıca tasarruf ve yatırım amacı ile de yaygın bir kullanım alanına sahiptir. Bitcoin, Etherium, Ripple, Tether, Litecoin en tipik örnekleridir.
Kripto para (şifreli para)
Kripto kelimesi latinceden türemiş bir ifade olup gizlilik anlamı taşımaktadır. Anlamından da çıkarılacağı üzere kripto paralar açık kaynak kodu, belirli şifre ve algoritmalar kullanılmak sureti ile sanal ortamda üretilmiş sanal değerlerdir. Kripto paralar dijital para ve sanal paraların bütün özelliklerini taşır. Alternatif, dijital ve sanal paralar kendilerinden menkul bir değerleri yoktur, genelde ulusal para birimine endekslidir, kripto paraların ise kedinden menkul arz ve talep ile belirlenen bir değeri vardır. Bu üç para çeşidinden kripto parayı ayıran en önemli özellik ise kullanılan blok zinciri teknolojisidir. Kripto paraların özellikleri şu şekilde sıralanabilir;
- Kriptografik / şifreli olarak işlem yapılır
- Mevcut tedavüldeki para hacmine ek sanal para arzı sağlar
- Kripto para alan ve veren arasında herhangi bir aracıya gerek yoktur
- Kripto para arzında veya regülasyonunda herhangi bir resmi otorite yoktur
- Kripto para adeti, üretim şekli, kripto para kullanma gereksinimleri baştan bellidir
- Açık kaynak kod kullanımı sayesinde kripto paraların kullanıcılarının anonimliği sayesinde her şey şeffaftır
- Güven ve güven tesis edecek bir aracıya gerek yoktur
- Kripto para kullanıcıları arasında veya üstünde herhangi bir kurum, otorite / aracı olmamasının sebebi, kripto para sisteminin merkezi olmayan bir yapı üzerine tasarlanmış olmasıdır.
Pandora’nın kutusu misali (P2P) blok zinciri teknolojisi finans dünyasına girmiş bulunmaktadır. Bu da kapanacak gibi görünmemektedir. Dolayısıyla ülkelerin bu sisteme ayak uydurması gerekmektedir.
2000 li yılların dünyasında tek kutuplu finansal sistemin daha fazla yürümeyeceği öngörüsü, nüfusun ve ülke sayısının artması, 2019 itibarı ile bilinen ülke sayısı 236 olduğu düşünülürse, yeni kurulacak finansal sistemin tek bir ülke para birimine dayalı olmayacağını ortaya koymaktadır. Ortaya çıkacak yeni uluslararası ticari/finansal sistem, şimdikinden oldukça farklı bir hüviyette olacaktır. Çok eksenli yenidünyaya uygun yeni sistem için şu seçenekler vardır.
Uluslararası (rezerv) para biriminin temelde ülkelerin siyasi ağırlığı, ekonomik
büyüklüğü ve ticaret hacmi oranında bir ağırlığa sahip ve yalnızca ülkeler arası ticarette kullanılabilen soyut bir para birimi olması,
Bölgesel birlik oluşturarak ve blok zinciri teknolojisi de kullanarak parasal birlik kurulması, (mevcut kripto paralardaki risklerin bertaraf edilmesi gerekmektedir).