Günlük beslenmemizin en önemli öğelerinden biri olan patatesin kökeni Güney Amerika. And Dağları’nda yerliler tarafından yetiştirilerek yenen bu bitki, Amerika’nın keşfinden sonra Avrupa'ya getirilerek yetiştirilmeye başlanmış olduğunu biliyor musunuz? Türk mutfağının önemli sebzeleri olan domates ve patlıcanın da kökeni Amerika. Her üç bitki de aynı bitki ailesinden (Solana- ceae), yani birbiri ile yakın akraba.
Patates yumruları, karbonhidratlar bakımından zengin (yüzde 30 nişasta, yüzde 8 çözünebilir karbonhidratlar), ayrıca proteinler (yüzde 4,5) ve vitaminler (Bl, B2, B6, biotin, pantotenik asit, nikotinik asit, Kl, C) taşımaktadır. Patates yumrularından sadece sebze olarak değil, tedavi amacıyla da yararlanılmaktadır. Patates yumrularının taze sıkılmış suyundan, çeşitli Avrupa ülkelerinde ve bilhassa Almanya’da halk arasında mide rahatsızlıklarında, mide asidini giderici ve spazmları önleyici olarak yararlanılmış. Yirminci yüzyılın başlangıcından itibaren İsviçreli hekimler tarafından da tedavide kullanıldığı kayıtlıdır. Pişirilmiş yumrular, sıcak ya da ılık halde çıban üzerine konularak çıbanın yumuşatılmasını ve ağrının hafifletilmesi sağlamaktadır. Peki, bu tedavi önerilerinin ne kadarı doğru? Bilimsel olarak ne derecede destekleniyor.
Ham patates suyu mide-bağırsak hastalıklarında ne derecede etkili?
Hazımsızlık şikâyeti olan 45 gönüllüde, bir hafta boyunca sabahları kahvaltıdan bir saat önce ve yatmadan önce birer su bardağı organik olarak yetiştirilmiş ham patates yumrusu suyu verilmiş. Süre sonunda yapılan değerlendirmede hastaların sadece beşte birinde olumlu sonuç alınabilmiş. Bu uygulamada kullanılan miktarın yetersiz kaldığı görüşü ile araştırıcılar daha yüksek dozun verildiği başka bir çalışma yürütmüşler. İltihaplı mide-bağırsak hastalığı teşhisi konan (endoskopik olarak) 18 gönüllüde, 6 gün boyunca beş misli miktarda, patates suyu taşıyan yoğunlaştırılmış hazır bir formülasyon uygulanmış. Yapılan değerlendirmede, hastaların yüzde 78’inde olumlu sonuç alındığı tespit edilmiş. Denek sayısının düşük olması nedeniyle bu deneyin sonuçları henüz ikna edici boyutta değil, daha kapsamlı çalışmalara ihtiyaç duyuluyor.
Patates yumrusu kabuğu yanıklarda etkili mi?
Vücudunun yüzde 40’ını aşmayacak genişlikte kısmî yanık vakalarında, patates yumrusu rendesinin etkisini incelemek üzere yürütülen bir çalışmada, 100 hastada 15 gün boyunca hastaların bir kısmına mikropsuzlaştırılmış (otoklavda) patates bandajları, diğer bir kısmına ise bal uygulanmış. Süre sonunda bal uygulanan yanıkların tamamı iyileşirken, patates kabuğu badajı uygulananların ancak yarısı iyileşebilmiştir.
Patates yumrularını seçerken ve kullanırken dikkat edilmesi gereken hususlar
Patates yumrularında, yukarıda bahsettiğimiz temel içeriğin haricinde, gli- koalkaloitler (alfa-şakonin ve alfa-solanin) bulunmaktadır. Normal koşullarda yetiştirilerek saklanan patates yumrularında miktarı son derece düşüktür (onbinde 4 civarında). Ancak patatesin soyulup ve kesilmesinden sonra bekletilmesi durumunda miktarı 7 saat içerisinde onbinde 5e yükselmekte, ışık altında tutulması durumunda ise binde l e kadar artabilmektedir. Glikoalkaloit oranı, patates yumrusunun kabuklarında ve bilhassa cücüklenen kısımlarında, içerisine göre daha yüksektir. Dolayısıyla patateslerin kabukları soyulduktan sonra tüketilmesi daha doğru olacaktır. Bazı beslenme uzmanları son zamanlarda patateslerin kabuklarının soyulmadan tüketilmesinin besin değerinin korunması bakımından daha iyi olduğu yönünde görüş bildirirken, bu hususu göz ardı ediyorlar sanırım. Diğer taraftan, patates bitkisinde mantar enfeksiyonu (Phytophthora infestans) sonucu da glikoalkaloit miktarı 3-4 misli ar- tabilmektedir. Glikoalkaloitler oldukça dayanıklı maddelerdir ve patateslerin pişirilmesi ya da kızartılması durumunda yok olmamaktadırlar. Ancak yine de glikoalkaloitlere bağlı patates zehirlenmesi ender görülen durumdur. Belirtiler yenildikten 8-12 saat sonra ortaya çıkmaktadır. Başlıca zehirlenme belirtileri; baş dönmesi, beden ısısında artış, çarpıntı, solunum zorluğudur; tedavi edilmemesi durumunda kramplar ve koma görülebilmektedir. O halde, patates yumrularını ışık altında bırakmaktan ve kestikten ya da suyunu sıktıktan sonra uzun süre bekletmekten kaçınmak gerekir.
Prof. Dr. Erdem Yeşilada