Zerdeçal, (Latince adı; Curcuma longa) zencefil ile aynı bitki grubundan, yani akrabası (Zingiberaceae). Türkçe'de “zerdeçal, zerdeçöp, hintsafranı” gibi isimler ile ya da İngilizce “turmeric” olarak adlandırılıyor. Uzakdoğu'da yetiştirilen tropik bir bitki. Esasında Türk yemek kültüründe diğerlerine göre daha az aşina olduğumuz bir baharat. Suda kaynatılıp kurutulmuş kökleri (rizom), öğütülerek Hintlilerin meşhur baharat karışımı “köri”nin temelini oluşturuyor. Köriye karakteristik koyu sarı rengini ve lezzetini veren de zerdeçal. Bu sarı rengi nedeniyle peynirler, tereyağı gibi gıdaların yanı sıra deri ve giysi gibi malzemelerin renklen- dirilmesinde de yararlanılıyor. Bu nedenle “Hint safranı” olarak da adlandırılıyor. Bilhassa çorba, tavuk, balık çorbası/güveci gibi yemeklerde aranılan bir çeşni.
Zerdeçalın geleneksel tedavilerdeki kullamltşlart
Zerdeçalın geleneksel Uzakdoğu tedavilerinde ayrı bir yeri bulunduğu belirtilmekte ve yüzlerce yıldır çeşitli amaçlar ile kullanılmaktadır. Hint tedavi sistemi olan Ayurveda’da çeşitli solunum sistemi rahatsızlıkları (astım, alerji, öksürük, sinüzit), karaciğer rahatsızlıkları, iştahsızlık, diyabetik yaralar, eklemlerde burkulma ve şişlik gibi durumlarda ve romatizmal ağrılarda zerdeçal önerilmektedir. Geleneksel Çin tedavi sisteminde ise bilhassa karın bölgesindeki ağrılarda kullanılmaktadır.
Halk arasındaki tedavi önerilerinin ne kadarı bilimsel olarak ortaya konulmuş?
Zerdeçal üzerinde yayınlanmış bilimsel çalışmalara ulaşmak için bilimsel kaynakları incelediğimde, 3.085 yayın bulunduğunu ve bunlardan 2.5OO’ünün son 10 yılda yapıldığını tespit ettim. Bu artan ilginin en önemli etkeni, zer- daçalın ve etkili bileşenleri olan kurkuminlerin son yıllarda bilhassa çeşitli kanser tipleri üzerinde etkinliğini ortaya koyan çalışmalar. Yapılan deneysel çalışmalar ile gerek zerdeçal özütlerinin ve gerekse içerisindeki başlıca etkili bileşenleri olan fenolik yapıdaki kurkuminlerin, antioksidan ve yangı giderici etkilerinin olduğuna; virüs, bakteri ve mantar enfeksiyonları, diyabet, allerji- ler, artrit, Alzheimer hastalığı ve diğer süregen hastalıklarda etkili olabileceğine dair deneysel bulgular bildirilmektedir.
Zerdeçal kanser üzerinde etkili mi?
Yapılan deneysel çalışmalar zerdeçalın etkili bileşeni olan kurkuminin kolon, cilt ve göğüs kanserleri üzerinde etkili olabileceğini ortaya koymuş. Muhtemel etki şekli üzerinde yapılan yorumlarda, antioksidan etkisinin rolü bulunduğu, tümör hücrelerinin kan ile beslenmesini önlediği (anti-anjiogenez) ya da kanser hücresi üzerinde doğrudan etkili olabileceği belirtiliyor. Ancak insanlarda kanser gelişimini önleyici bir rolü olup olamayacağı konusunda henüz bir bulgu bulunmuyor.
Yapılan çalışmalar, kurkuminlerin kanserin oluşumu ve gelişiminde rol oynayan farklı hedefler ve kademeler üzerinde etkili olabileceğini ortaya koyuyor. Bu bakımdan kurkumin, gerek tek başına uygulamalarda ve gerekse kanser tedavisinde kullanılan ilaçlar ile birlikte kullanılması halinde “çok-boyutlu/ çok-hedefli” bir ilaç olarak ümit vadediyor.
Yayımlanan bir raporda, zerdeçal ve etken maddesi kurkuminin tek başına ya da başka ilaçlar ile birlikte insanlar üzerinde etkinliğini değerlendiren 30 klinik çalışmanın (faz 1 ve il) sürdürüldüğü bildiriliyor. Amerika Birleşik Devletleri, Hindistan, İsrail, Japonya, Hong Kong’da yapılan bu çalışmaların bir kısmı 2006 yılında, bir kısmı ise 2007 yılında başlatılmış. Bu çalışmalardan 17’si pankreas, kolon, mide, karaciğer kanserleri üzerinde yürütülüyor ve denemelerin tamamlanarak sonuçlarının açıklanması ile sanırım bu konuda daha net bir yorumda bulunabilmek mümkün olacak.
Zerdeçal da Yüksek Kolesterolde Çok Etkili
Yapılan deneysel çalışmalarda zerdeçalın kötü kolesterolü (LDL) ve total kolesterol seviyelerini düşürdüğü bildirilmektedir. Yeni yayınlanan bir çalışmada iki hafta süre ile yüksek yağ içeriğine sahip diyetle beslenen deney hayvanlarından bir grubunun diyetine kurkumin karışımı ilave edilmiş ve sonuçta bu grubun serum lipit ve kolesterol değerlerinde belirgin bir azalma gözlenmiş. Bu etkisini, muhtemelen yağ asidinin metabolizmasını etkileyerek gösterdiği düşünülmektedir. Nitekim deney hayvanlarının yağ dokusu ağırlığında belirgin bir azalma tespit edilmiştir. Ancak henüz bu bulguları destekleyecek yeterli sayıda ve nitelikte klinik çalışma bulunmamaktadır. 1992 tarihli bir çalışmada sağlıklı 10 gönüllüye 7 gün boyunca kurkumin verilmesi ile (0,5 gram) total serum kolesterol seviyesinde yüzde 12 azalmaya karşılık, iyi huylu kolesterol (HDL) seviyesinde yüzde 30 artış sağlanmıştır. Daha yeni bir çalışmada ise aterosklerozlu hastalara zerdaçalın alkollü özütünün 28 gün süreyle verilmesi ile kötü kolesterolde (LDL) azalmaya karşılık, iyi kolesterolde (HDL) artış sağlandığı bildirilmektedir. Sonuç olarak, zerdeçalın yüksek kolesterolün düşürülmesinde yararlı olabileceği düşünülebilir.
ÖNERİLER / UYARILAR
Zerdeçal satın alırken nelere dikkat edilmeli?
Zerdeçalın kurutulmuş köklerinin çok sert olması nedeniyle evde parçalanması sorun teşkil etmektedir. Bu nedenle toz edilmiş halde alınması tercih ediliyor. Tabii bu durumda kaliteli ürünler olduğundan emin olacağınız bir yerden satın alacaksınız.
Zerdeçal çayı nasıl hazırlanmalı?
Zerdeçalın içerisindeki etkili bileşenlerin suda çözünülürlüğü çok düşük olduğundan, zerdeçal çayından fazla bir yarar beklememek gerekir.
Hangi sıklıkta ve ne miktarda kullanılmalı?
Zerdeçalın çözünme sorununun yanı sıra ağızdan alındığında vücuttan emilimi de düşük orandadır. Bu nedenle günde 15 gram kadar zerdeçalı bal ile karıştırarak yutmak gerekiyor.