Bu kolun Mardin’de faaliyet gösteren zatları hakkında bilgi vermeden evvel Haznevî koluna kısaca da değinmemiz yerinde olur.
Haznevî kolunun kurucusu Şeyh Ahmed el-Haznevî’dir. Şah-ı Hazne olarak bilinen bu zat, Türkiye sınırına çok yakın olan Kamışlı kentinin Hazne köyünde 1887 yılında doğmuştur. Çeşitli âlimlerden ilim tahsil ettikten sonra zamanın önemli âlimlerinden olan Molla Hüseyin Küçük’ün[1] (v.1955) yanına gitmiş ve bu zatın yanında ilim icâzetini almıştır.[2]
Tasavvufa intisabı da hocası Molla Hüseyin Küçük sayesinde olmuştur. Molla Hüseyin Küçük mürşidi Şeyh Abdulkâdir el-Omerî el-Hezanî’yi (v. 1905) ziyaretine gittiğinde yanında el-Haznevî’yi de götürmüş ve el-Haznevî bu zata intisap etmiştir. Bu zatın vefatından sonra ise “Hazret” olarak bilinen Şeyh Muhammed Diyauddin Norşinî’ye (v. 1924) intisap etmiş ve on iki senelik amelin ardından ondan Hazret’ten halîfelik almıştır.[3]
Halifelik aldıktan sonra Suriye’nin Hazne köyüne yerleşmiş ve bu köyden faaliyetlerini yürütmüştür.[4]
1949 yılında vefat eden el-Haznevî’nin Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’ye kadar olan silsilesi ise şu şekildedir:
- Şeyh Ahmed el-Haznevî
- Şeyh Muhammed Diyâüddin Norşinî
- Şeyh Fethullah Verkânisî
- Şeyh Abdurrahman Tağî
- Şeyh Sıbğetullah Arvâsî
- Seyyid Taha Hakkarî
- Mevlâna Hâlid Bağdâdî.[5]
Şeyh Ahmed Haznevî’den sonra âsitânede sırasıyla aşağıdaki zatlar postnişîn olmuştur:
- Şeyh Muhammed Masum Haznevî ( 1915-1958 Şeyh Ahmed’in oğlu)
- Şeyh Alaeddin ( 1919-1969 Şeyh Ahmed’in oğlu)
- Şeyh İzeddin ( 1922-1992 Şeyh Ahmed’in oğlu)
- Şeyh Muhammed (1919-2005 Şeyh İzzedin’in oğlu.)
- Şeyh Muhammed Muta ( d.1977 Şeyh Muhammed’in oğlu).[6]
Türkiye’de birçok müntesibi bulunan Menzil Grubu’nun da çıkış noktası Haznevîliktir. Menzil köyüne ilk yerleşen Şeyh Abdulhakim Hüseynî ilim ve tarîkat icâzesini Şeyh Ahmed’den almıştır.[7]
Türkiye’nin doğusunda kurulduğu günden beri etkili olan Haznevîlik, özellikle Şeyh İzzeddin el-Haznevî’nin (v. 1992) döneminden itibaren tüm Türkiye’de bilinen bir Nakşi-Hâlidî kol olmuştur. Ayrıca Hâlidîliği’in bu kolu Lübnan, Ürdün, Mısır, Filistin, Tunus, Çad, Almanya, Norveç, İsveç ve Belçika’ya da yayılmıştır.[8]
Bu kolun Mardin’de ki etkisi ise, Hazne’de bulunan mürşidler aracılığıyla olduğu gibi Mardin’in birçok ilçesinde medreseleri bulunmakta ve bu medreselerdeki vekiller hatme yaptırmaktadır. Mardin’de Haznevî postnişînlerin fotoğraflarının evlere, arabalara ve işyerlerine asılması yaygındır.
Haznevî kolu, ayrıca halîfeleri aracılığı ile de bölgede etkili olmuştur. Bu halîfelerden bazıları Mardin’de bulunduktan sonra çeşitli sebeplerden dolayı Mardin’den göç etmişlerdir.
Ahmet Arslan
Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
-----------------------------
[1] Türkiye’nin son yıllarda yetiştirdiği büyük âlimlerinden olan ve Şeyh Ahmed el-Haznevî’nin tasavvuf dünyası ile tanışmasında rolü bulunan bu zatın hayatı için bkz. (Mehmet Çiçek, “Seydâ Molla Hüseyin Küçük ve ilmi Kişiliği”, e-şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 2009, c. 1, s. 2, ss. 124-129; Mustafa Öncü, Molla Hüseyin Küçük ve Şerhu’r Risâlet’il-Bekriyye Adlı Eseri, Diyarbakır 2014, ss. 50-72).
[2] Kutbeddin Akyüz, “Ahmed el-Haznevî Ve Hazneviyye Tarîkatı” (Yüksek lisans Tezi, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova 2015), ss. 13-25.
[3] Akyüz, “Ahmed el-Haznevî Ve Hazneviyye Tarîkatı”, ss. 13-25.
[4] Akyüz, “Ahmed el-Haznevî Ve Hazneviyye Tarîkatı”, s.27.
[5] Çakır, Seyyid Tâhâ Hakkarî ve Nehri Dergâhı (19. Yüzyılda Nakşibendi-Hâlidîlik), ss.143- 144.
[6] Akyüz, “Ahmed el-Haznevî ve Hazneviyye Tarikatı”, s. 90.
[7] Metin Taşkesen, “Seyyid Abdülhâkim el-Hüseynî’nin Hayatı ve Tasavvufî Anlayışı” (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitütüsü, Ankara 2007), s.22; Ruşen Çakır, Ayet ve Slogan, Metis Yayıncılık, İstanbul 2014, s. 70.
[8] Akyüz, “Ahmed el-Haznevî ve Hazneviyye Tarîkatı”, s. 91.