Medeniyetlerin zamansal boyuttaki süreçlerini ve ruhunu taşıyıp aktaran mekânlar vardır. Bu mekânlar, süreç içinde üzerinde taşıdığı, nesilden nesile aktardığı somut ve soyut değerler bütününün sembollerdir. İslam medeniyeti içinde irfânı boyutuyla önemli bir konuma sahip olan tasavvuf ve tarikatların bu anlamdaki mekânları tekkelerdir. İslam coğrafyasının hemen her noktasında kurulmuş olan değişik tarikatlara ait bu tekkeler, İslam’ın günlük hayatta bütün boyutlarıyla yer almasında, insanların ve onların yaşadığı şehirlerin irfânî bir boyut ve derinlikte inşasında büyük katkı sağlamışlardır.
Anadolu coğrafyasında Nakşbendî-Hâlidî yolunun kök salması ve yayılması noktasında önemli dergâhlardan biri de kuşkusuz Sıbğatullah Arvâsî’nin (ö. 1870) halifesi Abdurrahman Tâğî (ö. 1886) tarafından kurulan Bitlis iline bağlı Güroymak (Norşin) ilçesindeki Norşin Dergâhı’dır.[1]
Nakşbendî-Hâlidî yolunun Nehri’den sonra önemli merkezlerinden biri olan Norşin Dergâhı, yalnız fonksiyon açısından değil, burada yetişen âlim ve sûfilerin isimleri nedeniyle aynı zamanda sembolik bir değer de taşımaktadır. Biz bu çalışmamızda Norşin Dergâhı’nın kurucusu Seydâ unvanıyla meşhur olan Abdurrahman Tâğî’nin kısaca hayatını, halifelerini, dergâhta görev yapan şeyhleri, dergâhta yetişen tanınmış âlim ve sûfileri, dergâhın kolları ve bölgedeki dini, ilmi, sosyal ve siyasî konumunu ortaya koymaya çalışacağız.
Norşin Dergâhı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde var olan kapanmış yahut varlığını halen devam ettiren dergâhların ve medreselerin coğrafi olarak merkezinde yer aldığı gibi, kendisinden ayrılan veya bir şekilde ilgisi bulunan Ohin, Tillo, Hazne, Menzil, Zokayd, Çokreş ve Kırtıloğlu gibi daha birçok dergâhın halen merkezi konumundadır. Bu dergâhın postnişîni, halen mezkûr dergâhların şeyhleri ve mensupları tarafından sürekli olarak ziyaret edilmektedir.
Doç. Dr. İbrahim Baz
Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi
----------------------------------------
[1] Norşin: Bitlis iline bağlı bir köy iken 1926 yılında Çukur ismiyle nahiye statüsüne kavuşmuş, 04.07.1987 tarihinde ise ilçe olmuş ve ismi Güroymak olarak değişmiştir. Norşin, coğrafi olarak Doğu Anadolu bölgesinde ve Yukarı Murat havzasının doğusundadır. Doğusunda bulunan Van Gölü ile batısındaki Muş ovasının ortasında, kuzeyinde ve güneyinde doğu-batı istikametinde uzanan iki dağ arasında bir düz ovada yer almaktadır. Günümüzde dergâhın bulunduğu mekân, Bitlis yönünden gidildiğinde şehre girmeden hemen önce sol tarafta dağın eteğinde yer almaktadır. Yüzyıl öncesine kadar Ermenilerin de yaşadığı bu bölgede, Akko- yunlu Türkmen boyları ve Kürtler uzun yüzyıllar birlikte yaşamışlardır. Norşin kelimesi’nin ne anlama geldiği konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Burada çok sayıda ilim adamı yetişmesi nedeniyle “Nur yeri, Nurun yayıldığı yer” gibi anlam verenler olduğu gibi, bunun “yeni yerleşim yeri-Yeni Köy” manasına geldiğini söyleyenler de bulunmaktadır. Ancak bu manaların ilki sonradan bir yakıştırmadır. İkincisinin ise Ermenice “Nor-şen/şin” kelimesi olduğu söylenmektedir ki doğrusu budur. Ermenice “Yeni Köy” anlamına gelen Norşin ismini taşıyan Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da çok sayıda yerleşim yeri bulunmaktadır. Nişanyan’a göre bunların sayısı on olarak kaydedilmiştir. Bu yerleşim yerlerinin isimleri şu şekildedir: Gümüşhane’nin Şiran ilçesine Bağlı Akbulak köyü, Diyarbakır’a bağlı Balcılar köyü, Erzurum Aziziyeye bağlı Kumluyazı mahallesi, Tortum’a bağlı Karlı köyü, Batman’ın Kozluk ilçesine bağlı Alıçlı köyü, Muş merkeze bağlı Sungu köyü, Bitlis’e bağlı Güroymak ilçesi, Bitlis’in Adilce- vaz ilçesine bağlı Heybeli köyü, Van merkez Ali Paşa Mahallesi, Van merkeze bağlı Kumluca (Ti- mar Bucağı)’nın isimleri Norşin’dir (www.nisanyanmap.com). Osmanlı Arşivlerinde Norşin ve Nurşin şeklinde kelime araması yapıldığında 44 kayıt çıkmaktadır. Bunların bazıları tekrar kayıtlardır. Sonuç olarak Osmanlı Arşivi kayıtları ve yeni bazı çalışmaları da göz öneün- de bulundurarak Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yirmiden fazla Norşin ismini taşıyan köy, mahalle ve belde bulunmaktadır. Bk. Bülent Nuri Kılavuz, “Güroymak Haydar Bey Camii”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, sayı: 25, s. 295; Orhan Kılıç, XVI. Yüzyılda Adilcevaz ve Ahlat (1534-1605), Ankara 1999; M. Şefik Korkusuz, Nehri’den Hazneye Meşayihi Nakşibendi, İstanbul 2010, s. 183; BOA, 13351, ML.VRD.TMT.d.; BOA, Tarih: 29/Ş/1241 (Hicrî), Dosya
No: 560, Gömlek No: 28283, Fon Kodu: C.E.V.; BOA, Tarih: 03/S/1320 (Hicrî), Dosya No: 1845, Gömlek No: 138332, Fon Kodu: BEO; BOA, Tarih: 07//1915 (Miladi), Dosya No: 2111, Gömlek No: 1, Fon Kodu: HR.SYS.; BOA, Tarih: 06//1915 (Miladi), Dosya No: 2111, Gömlek No: 4, Fon Kodu: HR.SYS.; BOA, Tarih: 18//1915 (Miladi), Dosya No: 2111, Gömlek No: 6, Fon Kodu: HR.SYS. //www.norzartonk.org/?p=1675.