Beyin, Zekâ, Kişilik ve Öğrenme Teorisi

Beyin

Eğitimciler, her geçen gün beynin yapısı ve işlevi üzerinde yapılan araştırma­lara daha çok ilgi duymaktadırlar. Çocuklar için öğrenim planı yapan öğretmen­ler için beynin nasıl çalıştığını bilmek çok önemli bir kazançtır.

Zeka

Psikolog Jean Piaget'e göre zeka bir uyum sürecidir. Uyum, organizma, çevre etkileşiminde denge demektir. Her etkinliğin amacı dengeye ulaşmaktır. Orga­nizma ile çevre arasında hiçbir zaman tam ve sürekli bir denge kurulamazsa da tüm çabalar daima ona dönüktür. Her dengesizlik halinde birey, dengeyi yerin­de kurmak için etkinlikte bulunur.[1]

Çoklu Zekâ Kuramı

Çoklu zekâ kuramı zekâ ile ilgili yapılan yeni bir çalışmadır. İnsanın birden fazla zekâya sahip olduğunu savunmaktadır. Gardner tarafından geliştirilmiştir. Çoklu zekâ kuramına göre insanda sekiz ayrı zeka türü vardır. Buna göre, her in­sanda bir veya daha fazla zekâ türü vardır. İnsanlardaki bu zekâ türü keşfedildiği zaman ona verilecek eğitim daha kalıcı olur.

Sözel (Dilsel) Zekâ

Bu zekâya sahip olan bireyler, sözel yönleri güçlüdür. Dili iyi kullanırlar. Kavram düzeyleri yüksektir. Kitap okuma, mizah, hikaye an­latma, gramer bilgisi, mecazi anlatım, benzetme, soyut ve simgesel düşün­me, kavram oluşturma ve yazma gibi karmaşık olayları içeren dili üretme ve etkili kullanma becerisine sahiptirler.

Matematik Zekâ

Neden-sonuç ilişkisi kurabilme, sınıflama, sıralama, so­yut sembollerle çalışma, sayıları etkin bir şekilde kullanma ve problem çözme gibi alanlarda başarılı olurlar. Bilimsel düşünme yeteneğine sahiptirler; yorum­lama, tümdengelim gibi düşünme yetilerini ustalıkla kullanabilirler.

Görsel Zekâ

Bu zekâya sahip bireyler görsel yetileri güçlüdür. Görme alanlarındaki tüm ayrıntıları algılar, imgeleme yapabilirler. Bu zekâ, Boyama, çizme, heykel gibi görsel sanatlarla, kılavuzluk, harita yapımı, mimari, satranç gibi nesneleri değişik açılardan görselleştirme yeteneği isteyen bir zekâ türü­dür. Renklere karşı hassastır. Haritaları iyi okur. Üç boyutlu modeller oluşturmayı sever.

Bedensel (Devinimse!) Zekâ

Beden dilinin etkili bir biçimde kullanılabil­mesini sağlayan zekâdır. Bu zekâ türündekiler yaparak öğrenmeye yatkındırlar. Spor, dans, beden ve el becerisi gerektiren işlerde başarılıdırlar. Bu yeteneğin aktörlerde, sporcularda, alet kullanan sanatçılarda, dansçılarda gelişmiş olduğu kabul edilir.

Müzikal Zekâ

Sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesler, ritimler üretme becerisidir. Ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlılık kapasitelerini içerir. Müzisyenlerin zekâları bu türe girer.

Sosyal (Kişiler Arası) Zekâ

Sosyal yönleri güçlü insanlardır. Diğer insan­larla iletişim kurabilme yetileri gelişmiştir. Sosyal ortamlarda bulunmayı sever. Arkadaşlarıyla iyi geçinir. Başkalarıyla iş birliği içinde çalışır. Öğretmenler, psiko­loglar, politikacılar bu sınıfa girer.

İçsel (Kişisel) Zekâ

İ nsanın kendi duygu ve yeteneklerinin farkında olma yeteneği ile ilgilidir. Bu zekâ bireyin kendi iç dünyasını tanımasını sağlar. Birey bu zekâ sayesinde duygularını ve duygusal tepki çeşitliliğini, kendini nasıl ifade ettiğini, nasıl yansıttığını, inanç dünyasını dışarıdan bir gözlemci gibi alır ve ta­nır. Bu zekânın filozoflarda, psikiyatristlerde, ruhani liderlerde gelişmiş olduğu kabul edilir.

Doğa Zekâsı

Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma ve canlıların ya­ratılışları üzerine düşünme becerisidir. Doğa olaylarına karşı çok hassas ve du- yarlıdır. Sağlıklı bir çevre oluşturma bilincine sahiptir. Bitki yetiştirmeyi, hayvan beslemeyi sever. Mevsimlere, bulutlara ve iklim olaylarına karşı aşırı ilgilidir.[2]

Bu zekâ türlerinin yanı sıra, bireyde zaman mefhumunu algılamasını sağla­yan "zaman zekâsı"nın da var olup olmadığı konusunda tartışmalar sürmekte­dir.

Golemanın Duygusal Zekâ Kuramı

Duygusal zekâ bireyin öz denetimini sağlaması, kendi kendini güdüleme­si, isteklerini erteleyebilmesi, duygusal değişimleri düzenleyebilmesi, ken­dine karşı yönelen engellemelere direnç gösterebilmesi, sevecen bir tavırla yaklaşması, insanların en derin duygularına karşı empatik bir anlayış ve tutum içerisinde olması ve kişiler arası ilişkilerde rahat, esnek ve saydam olabilme­sidir.

KİŞİLİK

Kişilik Kuramları

Kişilik gelişim kuramları olarak Freud'un Psikoseksüel Kuramı ve Erikson'un Psiko Sosyal Kuramı ele alınarak incelenecektir.

ÖĞRENME

Bireyin çevresi ile geliştirdiği ilişki sonucunda elde ettiği kalıcı bilgi ve davra­nışlardır. Öğrenmeyi etkileyen temel ilke hazır bulunuşluluktur. Kişi, öğrenmeye hazır hale gelmeli veya öğrenmeye hazır olmalıdır. Öğrenmeye hazır olmayan, istekli olmayan kişiye sağlıklı bir öğrenme verilemez.

Günümüzde öğrencilerde en büyük eksiklik öğrenmeyi bilmemeleridir. Yani öğrencilere iyi bir öğrenme verilecekse önce onlara öğrenmeyi öğrenme çalış­maları sunulmalıdır. Öğrenmeyi öğrenmek şöyle tanımlanabilir: Mevcut bilgi­lerden yola çıkarak yeni durumlar için yeni bilgiler üretebilmektir. Öğrenmeyi öğrenmede bireyin zihinsel gücünü kullanması ön plandadır. Bir başka deyişle düşünmeyi öğrenmesi gerekir. Bireyin düşünmeyi öğrenebilmesi için, yeni dü­şünme biçimlerini kullanabilmesi, problem çözme becerisinin gelişmesi, ilişkisel düşünebilmesi (neden-nasıl, sonu ilişkisi) gerekir.[3]

Öğrenme Çeşitleri

Görsel:

Bu kategoriye giren öğrenciler, daha çok görerek öğrenmeye odak­lanırlar. Bunlara verilecek en sağlıklı öğrenme görerek eğitmektir.

İşitsel:

Bu öğrenciler, kulakları gelişmiştir. Sözel bilgilere ve konuşmaya dö­nüktürler.

Kinestik:

Yerinde duramayan, hareket eden enerjik tiplerdir.

Dokunsal:

Dokunarak öğrenen tiplerdir.

Öğrenme Kuramları

Tüm öğrenme durumlarını açıklayan tek bir kuram yoktur. Farklı öğren­me durumları için farklı kuramlar geliştirilmiştir. Belli başlı öğrenme kuramları aşağıdaki gibidir;

Davranışçı (Bağlaşımcı) Kuramlar

Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğine odaklanırlar, sonuç odaklıdırlar.

• Öğrenci yaparak öğrenir. Bu nedenden dolayı öğrenci, öğretme ortamı­na etkin bir biçimde katılmalıdır.
• Öğrenmede tekrarın önemi büyüktür.
• Genel olarak doğru davranım pekiştirilmelidir.
• Güdüleme öğrenmeyi önemli ölçüde etkiler.
• Genelleme ve ayırt etme ile ilgili kazanılan davranımlar, değişik ve çok çeşitli durumlarda öğrenilmeli ve kullanılmalıdır.

Tüm bu ilkeler dört başlık altında toplanabilir

• Hazır bulunuşluk
• Sınama-yanılma
• Pekiştirme
• Tekrar

Bilişsel Alan -Davranışçı (Geştaltçı) Kuramlar

Sürece odaklıdırlar. Bu kura­ma göre öğrenmede, bilme, sezme ve kavrama gibi zihinsel etkinlikler daha baskın­dır. Öğrenme hem zekanın, hem güdülemenin, hem de transferin ürünüdür.

• İşaret öğrenme (Tolman)
• Sosyal öğrenme (Bandura)

Bütünlük Ekolü

Almanya'da kendilerine "Gestalt Psikologları" adı verilen bir grup psikolog tarafından geliştirilmiştir.

Fonksiyonalist Ekol

Bu ekole göre psikoloji alanında elde edilen bilgiler, insanların çevreye uyumlarına yardımcı olmalıdır. Çünkü insanların tüm davra­nışlarının amacı çevreye uyum sağlamaktır. Max Wertheimer, W. Köhler, K. Koka, Ausubel gibi kuramcılarca oluşturulan öğrenme ilkeleri şöyle sıralanabilir:

• Öğrenilecek içerik ya da üstesinden gelinecek sorunun yapısında, öğeler arası ilişkiler bulunmalıdır.
• Kazandırılacak davranışlar ve onlarla ilgili içerik tutarlı bir biçimde düzenle­nirken öğrencinin gelişim düzeyi göz önüne alınmalı; davranış ve onlarla ilgili içerik basit ve anlamlı bütünlerden daha karmaşık bütünlere doğru sıralanma­lıdır.
• Anlayarak, kavrayarak öğrenme; ezbere dayalı öğrenmeden daha kalıcıdır.
• Öğrenci, öğrenme yaşantıları arasındaki ilişkileri kendisi bulmalıdır. Ayrıca, ona, bulduğu ilişkileri uygulama olanağı da sağlanmalıdır. Böyle bir tutum sonu­cu davranışlar kalıcı olur. Üstelik öğrendiklerini benzer başka alanlara kolayca transfer edebilirler.
• Öğrenciye her eğitim durumunda dönüt verilmelidir. Yani öğrencinin ne de­rece öğrendiğini bilmesi gerikir. Öğrenciye hataları, eksikleri, tam olarak neler öğrendikleri bildirilmelidir.
• Hedefler yeni öğrenciye kazandırılacak davranışlar, onun hazır bulunuşluk dü­zeyine göre saptanmalıdır. Öğrenci derste kazanacağı davranıştan haberdar edilmelidir.
• Öğrenme tek bir yaşantıyla gerçekleşmez. Öğrencinin geçmiş yaşantılarının öğrenmesi üzerine etkisi vardır. Bu nedenle yeni bir öğrenme daha önceki ya­şantılarından hareket edilerek kazandırılmalıdır. [4]

Bilgi İşlem Kuramı

Öğrenmenin zihindeki oluşumuna odaklanırlar. Bu kuramın kurucuları Allen

Nevell, Herbert A. Simon, Gae ve Briggs'tir. Öğrenme, bilgi işlem sürecine benzer bir

biçimde oluşmaktadır. Yani girdiler belli bir zamanda istendik ürüne dönüştürülür. Ürü­nün niteliği ve niceliği denetlenir. Bu öğrenme yöntemi de şu şekilde oluşur:

• Dikkat çekme. Öğrencinin öğretilecek davranışa dikkatinin çekilmesi gerekir.
• Öğrenciye kazandıracak davranışlar dersin başında bildirilmelidir.
• İlgili ön öğrenmelerin hatırlatılması gerekir.
• Uyarıcı araç-gerecin sunulması gerekir.
• Öğrenciye rehberlik etmek, yol göstermek gerekir.
• Davranışın gözlenmesi. Kazandırılacak davranışın öğrenci tarafından istenilen ni­telikte yapılıp yapılmadığının gözlenmesi gerekir.
• Dönüt verme. Eğer öğrenci istendik davranışı yapamıyor, ya da yarım yamalak ya­pıyorsa, eksikleri varsa, onlara eksikleri ve hataları hakkında bilgi verilmelidir.
• Değerlendirme yapılmalıdır.
• Kalıcılığı sağlamaya çalışmalıdır. [5]

Güdüleme, Kişilik, Toplumsal Psikolojik Ağırlıklı Kuramlar

Bu kurama göre öğrenme, kişinin yeteneklerine, onun biyolojik ve kültürel ge­lişimine, içinde yaşadığı toplumdaki kültüre, güdülenmişliğine, ilgisine, öğrenme ortamının havasına bağlıdır. (N. E. Miller, J. Dollard, Piaget) Gelişimsel yaklaşımcılar olarak adlandırılabilecek bu kuramcılara göre, öğrencinin belirli özellikleri vardır. Bu özellikler, bütün - parça - bütün, bilinenden bilinmeyene, sonra yönlendirme ve öğrenciyi merkez almadır. Savunulan öğretme teknikleri ise şunlardır:

• Açıklama
• Değerlendirme
• Uygulama
• Güdüleme

Bu kuralları savunan öğrenme ilkeleri de şu şekilde özetlenebilir:

• Hedef davranışlar öğrencinin yeteneğine göre olmalıdır.
• Öğrencinin fiziksel ve kültürel gelişimi bulunmalıdır.
• Öğrenme, öğrencinin içinde yaşadığı kültürel gerçeğe göredir.
• Öğretme ortamında kullanılan yüreklendirme ve destekleme öğrenci­nin öğrenmesini kolaylaştırır. Çünkü öğrencinin kaygı düzeyi, öğren­meyi etkiler.
• Öğrenci ilgi duyduğu alanda daha başarılı olur. Çünkü onun sahip ol­duğu simge ve değer yargıları öğrenmeyi etkiler
• Öğretme ortamının yapısı ve havası öğrenmeyi etkiler.48

Nörofizyolojik Kuram

Beyin temelli öğrenme modelidir. Burada yapılan sınıflamalar farklı kay­naklarda farklı şekillerde yapılmaktadır. Ancak sınıflama o kadar önemli değildir. Hangi kuramın hangi ilkeyi savunduğunu kavramak yeterli ola­caktır. Birçok kaynak davranışçılar ve bilişselciler olmak üzere ikiye ayırmak­tadır.

Ayrıntılı ve Aşamalı Buldurma Kuramı (Elaboratıon Theory)

Aslında biz ileriki konularımızda tedrici eğitim yönteminde İslam'ın ve Hz. Peygamber (sav)'in bunu uyguladığını örnekleriyle vereceğiz. Fakat burada mo­dern Pedagojinin ulaştığı noktalar açısından tartışmayı uygun gördük. Bu konu bizlere Hz. Peygamber (sav)'in uyguladığı yöntemin nasıl çağdaş bir yaklaşım olduğunu göstermesi açısından da önemlidir.

Bu öğrenme kuramı öğrencinin aşamalı olarak adım adım öğrenmesini ve öğreneceklerini kendisine buldurulmasını savunur. Bu kurama göre ders aşa­malı olarak üç basamaktan oluşmaktadır. Bunlar şöyle sıralanır:

Aşamalılık:

Dersler aşamalı bir şekilde sunularak öğrencinin bilgiyi bulması sağlanır.

Özetleme-Birleştirme-Benzetme:

Sistematik bir şekilde anlatılan konular, öğrencinin kendi kendine bulduğu bilgilerle bağlanmalıdır.

Bilişsel Strateji:

Bir denetleme ölçeği düzenlenmeli ve bilginin aşamalı ola­rak nasıl geliştiği, süreç olarak akışı saptanmalıdır.[4]

Sosyal -Bilişsel Öğrenme Kuramı

Gözlem yoluyla öğrenmektir. Albert Bandura tarafından geliştirilmiştir.

ÖĞRENMEYİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Öğrenenle İle ilgili faktörler

Öğretim Yöntemi ile ilgili Faktörler

Konunun Yapısı:

Öğrenmede konunun bütün olarak verilmesi parça parça olarak verilmesinden daha yararlıdır.

Öğrenmeye Ayrılan Zaman:

Öğrencinin konuya ayırdığı zamandır.

Katılım (öğrenci aktivitesi):

Öğrencinin derse daha aktif katılımı sağla­narak, öğrenmenin kalıcı olması amaçlanır.

Geribildirim (Dönüt):

Sınavlarla öğrencinin ne derece öğrenip öğren­mediği test edilmiş olur.

İbrahim Halil ER/Peygamber Eğitim Metodu

-----------------------

[1] Başaran, İbrahim, Eğitim Psikolojisi, C.1 sh:77

[2] Yavuzer, Yasemin, Zekeriya Demir, Mustaf Çalışkan, Eğitim Psikolojisi, Nobel Yayınları, Ankara

[3] Taşpınar, Mehmet, Öğretim ilke ve yöntemleri, sh:5 Üniversite Kitapevi, İst.

[4] Sönmez, Veysel, Öğretmenin el Kitabı, Anı Yayınları, İst. Sh:197-198

[5] Sönmez, Veysel, Öğretmenin El Kitabı, Anı Yayınları, İst. Sh:197-198