Çocuklarda Adım Adım Tuvalet Eğitimi

Küçük bir çocuk için alt ıslatmanın bir haz ve keyif hali olduğunu gözden kaçırmamak en önemli husustur.

Çocuk sıkışmış, zorda kalmış ve idrar yolu tam da dolu olduğu bir sırada rahatlamak için bırakır kendini.

Bu sırada da haz alır ve rahatlar.

Birçok çocuk vardır ki, bu rahatlama anında anne-babasının karşısına geçer ve onların yanında altını ıslatır. Mademki alt ıslatmak haz ve keyif verici bir durumdur, o halde anneler bilmelidir ki, tuvalet alışkanlığı kazandırmaya çalışılan bir çocuktan aslında istenilen şey, bu hazzın elinden alınmasıdır. Bu nedenle, çocuklar altını ıslatırken aldıkları haz karşısında anne-babalarının neden kızdığını, neden hemen telaşa kapıldığını anlamakta zorluk çekerler.

İşte bu nedenle, çocuklarda tuvalet alışkanlığı başlayabilmesinin temel şartlarından biri, çocuğun bu haz duygusunu terk edebilecek bir yaşta olmasıdır. Bu yaş ise, çocuktan çocuğa fark etmekle birlikte yaklaşık 18-24 ay arasında değişmektedir.

Bununla birlikte, çocuğun tuvalet alışkanlığına başlayabilmesi için, idrar yollarındaki kaslarının yeterli olgunluğa ulaşmış olması gerekir ki, çocuk bu kasları kontrol edebiliyor olsun. Bunun için de yaş aralığı yine 18-24 ay diyebiliriz.

Bu iki temel şart yerine gelmiş olmasına rağmen, bazı çocukların tuvalet alışkanlığını hâlâ kazanamıyor olmalarının genelde üç temel sebebi vardır:

• Çocuğun anne-babasından gelen genetik bir alt ıslatma problemi varsa, muhtemelen bu ailedeki çocuk da altını ıslatacaktır. (Bazen bir ailede 3 çocuktan ikisi bu genetik durumdan etkilenmez ve tuvalet alışkanlığını erken yaşta kazanabilir, ama bir çocuk anne- babasından birinin alt ıslatma problemini taşıyabilir.)

• Çocuğun uykusu çok derindir ve altını ıslattığını fark etmiyordur.

• Çocuk aile içinde rahat değildir. Kendisini psikolojik bir baskı altında hissediyordur.

Yukarıda saydığımız tüm şartlar yerine gelmişse ve herhangi bir sorun yoksa, o takdirde izlenilecek yol şudur:

(1) Çocuğun haz aldığı alt ıslatma durumunun aslında rahatsız edici olduğunu kendisinin de anlaması gerekir. Bunun için ilk adım, çocuğun ıslaklığı hissetmesini sağlayacak olan bir giyecekle,—en iyi tercihlerden biri alıştırma külotu—gündüzlerini geçirmesidir. Çünkü çocuklar gündüzleri pahalı ve kaliteli bezlerin emiciliği ile ne altını ıslattığını hissediyor, ne de ıslanmış olan altlarından rahatsız oluyor.

(2) Tuvalet alışkanlığında önce büyük tuvalet, gündüz saatinde alıştırılmalıdır. Genellikle çocukların büyük tuvaletini yapacağını ebeveynleri anlar.

Çocuk için büyük tuvalet aslında bir zorlamadır. Bu zorlama esnasında eğer çocuğa tuvaletini daha rahat yapacağı bir yer gösterilir, öğretilirse çok kolay geçiş sağlanabilir. Bunun için büyük tuvalet alışkanlığında lazımlık kullanmak güzel bir yöntemdir. Çocuk ne zaman ki, büyük tuvaletini yapmaya çalışıyorsa, anne çocuğunu lazımlığa (lazımlık tuvalette olmalı) davet ederse, çocuk oturarak ve daha rahat olarak tuvaletini yapmayı öğrenir.

(3) Çocuğa tuvalet alışkanlığı gündüz saatlerinde kazandırıldıktan sonra, aynı usul geceye alınmalıdır.

(4) Çocuk büyük tuvaletine gündüz alıştığında aynı zamanda gece de altına kaçırmaz.

Küçük tuvalete alışırken de, çocuk ıslaklığı hissedecek şekilde serbest bırakılır. (Artık bez bağlanmaz. Alıştırma külotu tercih edilebilir.) Çocuğun bu ıslaklığı anladığı gözlemlendiğinde, tuvalete davet edilir. Çişini bırakıp tutmayı öğrendiğini fark eden çocuk, tuvalete gitmeyi de öğrenmiş olacaktır.

Gündüz çişini tuvalete yapmayı öğrenen çocuk, bir süre sonra gece de altına yapmayacaktır. Bu süre zarfında gece de çocuk bezle bağlanmaz. Yatak koruyucu kullanılarak çocuğun bu dönemdeki geçişine yardımcı olunur.

Tuvalet Eğitiminde Püf Noktalar Neler?

• Tuvalet eğitimine çocuk öncelikle zihnen hazırlanmalı.

• Tuvalet alışkanlığı kazandırılmadan önceki aylarda, tuvalet tanıtılır, zaten meraklı olan çocuk sorar.

• Büyük tuvaletini yaptığında bez değişimi sırasında, oğlum/kızım kakasını yapmış diyerek, adlandırmalar yapılır.

• Tuvalet kullanımında sifon sesi öğretilir. Birçok çocuğun sifon sesinden korkarak tuvalet eğitimini sonlandırdığını unutmayın.

• Çocukların tuvalet boşluğundan korkacağını unutmayın. Çocuğun rahat oturması için tuvalet aparatı almayı ihmal etmeyin.

• Çocuğun tuvalet eğitimine hazır olduğunu kendisi hissettirir. Daha önce yürüyerek çişini yapan çocuk, artık durarak ve ıkınarak tuvaletini yapmaya başlamıştır. Ve rahatsız olur.

• Çocuğun durup tuvaletini yaptığını gördüğünüzde panik yapmayın; sadece “İstersen tuvalete yapabilirsin, gel tuvalete gidelim” demeniz yeterlidir.

Bu söz çocuk tam tuvaletini yaptığı sırada değil, yapmak üzere olduğunu hissettiğiniz sırada veya bitirdikten sonra söylenmelidir.

Çocuk tuvaletini bitirse bile, biraz tuvalete oturup kalkması bir kazançtır, boş kalkmasın diye çocuğu dakikalarca tuvalette oturmak tuvalet eğitimini zora sokar.

• Eğer çocuk tuvalete kakasını yaparsa, kakasına bakmamalıdır. Zira birçok çocuğun kakasına bakarken korktuğu ve bir daha kaka yapmayı bıraktığı bilinen bir sorundur.

• Çocuğun genital bölgelerinde bir rahatsızlık varsa kaka veya çiş yaparken zorlanıyorsa, asla zorlamamalı, çocuğun kabız olduğu döneme tuvalet alışkanlığı denk getirilmemelidir.

Anne Nasıl Davranmalı?

Yukarıda sıraladığımız püf noktalar sabır içinde takip edilirse, tebessüm ve hoşgörü annenin yüzünden eksik olmazsa, sürecin çok kolay şekilde atlatılacağı görülecektir. Anne eğer çocuğunun bu döneminde sinirli, kızgın veya çocuğunu küçük düşürücü tavırlar içinde olursa, çocuk panik ve korku içine girer ve tuvalet alışkanlığını kazanamaz.

Tuvalet Alışkanlığı Kazanamayan Çocuk İçin Ne Zaman Pedagoga Başvurulur?

Çocuk 3-4 yaşına gelmiş ve hâlâ tuvalet alışkanlığı kazanamamışsa, bir pedagog ile görüşülmesi gerekir.

Soru-Yorum

Tuvalet alışkanlığını nasıl kazandırabiliriz?

Bir kız çocuğumuz var; 2,5 yaşında. Çocuğumuza halası bakıyor. Ona tuvalet alışkanlığı kazandırmaya çalışıyoruz. Ama evde takibini tam yapamıyoruz. Tuvalet alışkanlığını nasıl kazandırabiliriz?

Çocuğunu rahatsız etmeyen, tuvalet alışkanlığını kolayca kazandırır.

Tuvalet alışkanlığı çok kolay kazandırılabilir; ama çoğu defa anne-babalar panik yaptıkları için ve bir an önce bir şeyler olsun diye bekledikleri için zorluk yaşıyorlar. Tuvalet alışkanlığında dikkat edilmesi gereken şey: çocuğu rahatsız etmemektir. Yani çocuğu kontrol altına almaya çalışmamaktır. “Çişin var mı, tuvalete gidecek misin, gel bakayım oraya yapma, bak sakın altına yapma” gibi sözler çocuğun kendi bedenini dinlemesine, kendi idrar torbasının dolduğunu hissetmesine engel olur. Çocuk panik yapar. Dolayısıyla tuvalet alışkanlığının en önemli kısmı, çocuğun kendi bedenini dinlemesine izin vermektir. Sıklıkla sorulduğu için, çocuk kendi bedenini hissetmektense, bir süre sonra bakılıyor ki, yanındaki yetişkinin ihtiyacına cevap vermeye çalışıyor.

Alıştırma külotları ile “Altım ıslanıyor, ben altıma yapıyorum” hissi oluştuğunda, altının ıslandığını kendisi hisseder. Kendi bedenindeki değişiklikleri bilir. Anne-babaysa sadece o sırada rehberlik yapar. Çocuk gözlerini kısmaya başladığında, azcık ıkınmaya başladığında, hiç aceleye getirmeden denilir ki:

“Tuvaletin var galiba. Hadi gel istersen tuvalete gidelim.”

“Yok gelmiyorum,” derse, panik haline girmekten sakınarak ve “Tamam gelmeyebilirsin” denilir. Yoksa kolundan tutup “Tuvaletini mi yapıyorsun, gel buraya” diye azarlamakla yol alınmaz.

Oğlum ıslaklıktan hiç rahatsız olmuyor. Ne yapmalıyım?

Tuvalet eğitimi konusundaki yaklaşımınızı biliyorum. Fakat 2,5 yaşındaki oğlumla hâlâ başarıya ulaşamadık. Dediğiniz yöntemleri uyguladım, ama ıslaklıktan hiç rahatsız olmuyor. "Oğlum tuvaletin gelince söyler misin?” diyorum, "Söylemem” diyor. Tuvaletini yapıp yanıma geliyor ve ”Ben tuvaletimi yapmadım anne” diyor. Sürekli bir inkâr var. “Hadi gel tuvalete götüreyim” şeklindeki tekliflerimi çoğu zaman reddediyor. Tüm bunlara rağmen sorun nedir bulamıyorum. Endişelenmen miyim?

Tuvalet alışkanlığında çocuğa “Tuvaletin var mı?” diye sormak bir baskıdır.

Mesajınızdan anladığım kadarı ile tavsiyelerimizin birinci kısmını yapmış, fakat asıl önemli olan ikinci kısımda takılmışsınız gibi hissettim. Evet, çocuk ıslaklıktan rahatsız

olduğunda, bu ıslaklığa sebep olan şeyin ‘çişi’ olduğunu anlamaya başlar, böylece kas kullanımını geliştirir. Buraya kadar doğru. Ancak kas kullanımını yapabilmesi için, çocuğun tamamen ‘güven’ içinde olması gerekir. Halbuki mesajınıza baktığımda, çocuğunuzun sizinle mücadele içinde olduğunu görüyorum.

"Oğlum tuvaletin gelince söyler misin?” diye sorduğunuzda, oğlunuz neden, "Söylemem” diyor? Neden kendisini savunmak, size karşı cepheleşmek istiyor? İşte kilit nokta burası.

Bakın bir de; Tuvaletini yapıp yanıma geliyor ve ”Ben tuvaletimi yapmadım anne” diyor. Sürekli bir inkâr var, diyorsunuz. Eğer bir çocuk kendini ‘koşulsuz bir güven’ duygusu içinde hissediyor olsa, annesi ile arasında hiçbir endişe duymadan iletişim içinde oluyor olsa, bu konuşmaları duymuyor olurduk.

İncecik bir nokta var ki, o noktayı yakalamalısınız. Sizin oğlunuza; “Oğlum tuvaletin gelince söyler misin?” diye sormanız bile bazen bir baskı, bir tedirginlik olarak algılanabilir çocuk tarafından.

Tavsiyem, çocuğunuzla bu süreçte koşulsuzluk ilişkisi içerisine girin ve bakışınıza, duruşunuza, kelimelerinize dikkat edin. “Çocuğunuz acaba tüm bunları kendi üzerine bir baskı olarak algılıyor olabilir mi?” sorusunun cevabını bulmaya çalışın.

Oğlum kakasını görünce, öğürüyor. Tuvalete gitmesi için ne yapmalıyız?

4 yaşındaki oğlumun büyük tuvalet eğitiminde sorun yaşıyoruz. Kakası gelince bir kenara çöküp başlıyor ıkınmaya. Tuvalete götürdüğümüzde ise yapmıyor. Çok nadir yaptığında da kakasını görünce öğürüyor. Ne yapmalıyız?

Çocuğunuz tuvaletten mi korkuyor, kakasından mı tiksiniyor?

Öncelikle şu sorunun cevabını bulmaya çalışın: Çocuğunuz tuvaletten mi korkuyor, kakasından mı tiksiniyor?

Eğer tuvaletten korkuyor ise, bu durumda geçiş dönemi için bir lazımlık kullanabilirsiniz. Eğer kakasından tiksiniyor ise, kakasına bakmaması için konuşmalısınız. Kakasını yapsın ve kalksın. (Yine burada da lazımlık kullanabilirsiniz). Sizin buradaki göreviniz, çocuğunuzdaki kök problemi bulmanızdır.

Çocuğumuz gece ve gündüz olmak üzere hâlâ altını ıslatıyor. Ne yapmalıyız?

5 yaşında erkek çocuğumuz gece ve gündüz olmak üzere hâlâ altını ıslatıyor. Hatta çoğu zaman tuvaletinin olup olmadığını soruyoruz, ama bize söylemeyip altına yapmayı tercih ediyor. Acaba bu sıkıntıyı nasıl giderebiliriz?

“Bak sakın bir daha altına yapma, tamam mı oğlum?" demek bile bir baskıdır.

Öncelikle çocuğunuzun idrar yollarının normal çalışıp çalışmadığını ve kas sisteminin işlevlerini tam olarak yerine getirip getirmediğini bilmelisiniz. Bunun için bir hekim ile görüşmekte fayda vardır. Eğer çocuğunuzun fizyolojik bir sorunu yoksa, ikinci olarak bu durumun genetik olup olmadığına dikkat edin. Acaba ailede alt ıslatma sorunu yaşamış olan büyükler var mı? Var ise, o da genetik olarak bunu uyguluyordur. Bunun çözümü çok yok, sabır gerekir.

Eğer bu iki sebep de yoksa, psikolojik nedenlerle çocuğunuz altını ıslatıyordun Bunun için ise çocuğunuzu ya bir uzmana götürün veya çocuğunuzun üzerinde psikolojik baskı var mı diye kendinizi gözden geçirin. Bazen çocuklara “Bak sakın bir daha altına yapma tamam mı oğlum?” demek bile bir baskıdır. Kendinizi gözden geçirmenizi tavsiye ederim.

Çocuğum gece-gündüz çiş kaçırıyor. Yardımcı olur musunuz?

9 yaşında bir kızım var. Geceleri ve gündüzleri, okul da dâhil, çişini kaçırıyor. Gündüz okulda çişini kaçırdığının farkında olmadığını söylüyor. Okulda tam gün eğitim görüyor ve bu problem artık sosyal bir problem haline dönüştü. Geceleri çiş yaptığı için asla kızmıyorum. Çünkü elinde değil. Ben de 14 yaşıma kadar geceleri yapıyordum. Onu bu konuda anlıyorum ve üzerine gitmiyorum. Fakat gündüzleri düzeltemiyorum. Hafta sonları gündüzleri evde de kaçırıyor.

Tuvalete gitmesi için uyarıyorum, ancak bana aldırış etmiyor. “Çişim yok” dedikten bir süre sonra kontrol ediyorum, altına kaçırmış oluyor ve pis kokuyor. Bu sebeple tartışma yaşıyoruz.

Ayrıca kızımın asosyal bir yapısı var. Sessiz, sakin, arkadaşlarıyla iyi anlaşan, fakat hep alttan alan bir kız. Ona ulaşamıyorum. Yardımcı olursanız çok sevinirim.

Dikkat yoğunluğu fazla olan ve yaşama sevinciyle dolu olan çocuklar, tuvalete gitmeyi ihmal ederler.

Geceleri çiş kaçırma olayı irsî olabilir. Siz de 14 yaşına kadar altınızı ıslattıysanız, geceleri çok problem edinmeyin. Muhtemel ki sizden geçen bir kalıtsallıktır. Genellikle genetik olan alt ıslatmalar 9, 11 veya bu yaşlarda kesilir. Ancak gündüz çiş kaçırmanın iki temel nedeni vardır:

Birincisi fizyolojik, diğeri ise psikolojiktir. Size tavsiyem önce bir hekimle görüşmeniz. İdrar yollarında bir sorun olup olmadığına bakın. Eğer sorun yoksa, o zaman psikolojik olup olmadığına yoğunlaşmak gerekir.

Bir çocuğun yaşamındaki baskı ve zorlamalar genellikle psikolojik sorunların kaynaklarıdır. Böyle bir durum sözkonusuysa, çocuk idrar yollarındaki hareketlenmeyi, idrar torbasının dolduğunu hissedemez. Eğer böyle bir durum da yoksa, o takdirde kızınızın tuvalet alışkanlığı yarım kalmış olabilir. Yani ne zamana kadar bekleyeceğini ve ne zamandan sonra tuvalete gideceğini bilmiyor ve tam öğrenmemiş olabilir. Bunu kazanmak için de, birkaç hafta bol su içirerek, sıvı tüketimini artırıp, tuvalete gitmesini zorla da olsa sağlamak gerekir.

Son olarak da şunu söyleyeyim, ‘konsantrasyon başarısı ve yoğunluğu kurabilen ve yaşama sevinci dolu dolu olan çocuklarda gündüz tuvalete yetişememe sorunu sık sık görülür.’ Belki de çocuğunuz yoğunlaştığı bir konudan kopamadığından dolayı—ki bu iyi bir özellik—tuvalete gitmeyi ihmal ediyordur. Bunun çözümü de çocuğunuzla saat üzerinden bir anlaşma sağlamanızla mümkündür. Her saat başı tuvalete gitmesini tembihleyin.

Eğer bütün bunlar bir çare olmuyorsa, bir uzmanla daha yakından görüşüp size has çözüm önerileri üretmesini sağlayabilirsiniz.

12 yaşındaki oğlum büyük tuvaletini altına kaçırıyor. Ne yapmalıyım?

Oğlum 12 yaşında ama hâlâ tuvalet ihtiyacını, özellikle de büyük tuvalet ihtiyacını kendi halledemiyor. Her gün iç çamaşırını kirli bir biçimde çıkarıyor. Benim açımdan sorun teşkil eden şey; tuvalet ihtiyacı olduğunda bunu yapmanın kendisine zor gelmesi ya da dışarıdayken ertelemesi sonucu çamaşırına geçirmesidir. Devamlı bu şekilde ve zaman zaman öyle bir hale geliyor ki oğlumun çamaşırını çöpe atmak zorunda kalıyorum. Sizce bu durumun boyutu nedir?

Çocuğunuzun kendini baskı altında hissetmesinin sebebini bulursanız, sorunu çözersiniz.

Bu yaştaki çocukların vücutlarında (genellikle) üzerlerinde hissettikleri baskının sonucunda bir heyecan, bir sıcaklık, bir hararet oluşur. Oluşan bu hararet ve sıcaklık kakalarının dış kısmının erimesine neden olur. Eriyen bu dış kısım çocuk farkına varmadan sanki ishalmiş gibi dışarı doğru çıkar. Çocuk bunu fark etmeyebilir ya da geç fark eder.

Bir hekim ile görüşün ve fizyolojik bir sebebi yoksa; böylesi bir durumun (genellikle) psikolojik nedeni yukarıda izah ettiğim gibidir.

Çözüm için çocuğunuzun kendini neden sıktığını ve kendini bir baskı altında hissedip hissetmediğini öğrenip, bu baskılardan uzaklaşmasını sağlamalısınız.

Pedagog Dr. Adem Güneş