Serdahl Külliyesi ve Bağlarbaşı Camii

Tanımlamanın doğru olması amacıyla bütün yapıyı Serdahl Külliyesi, medrese ve tekke bölümün bulunduğu camiyi Bağlarbaşı (Serdahl) Camii şeklinde isimlendirmeyi tercih ettik. Külliye, medrese ve tekke olarak hizmet veren cami, pîr evi, mutfak, misafirhane, ahır, hamam ve abdesthane olmak üzere 7 ana birimden oluşmaktadır.

Cami

Serdahl Camii, ana bina ve avludan oluşmaktadır. Cami bölümü dikdörtgen bir yapıya sahiptir ve dış duvardan 22.143X17.866 metre ölçülerinde olup yaklaşık 395 metrekaredir. Avluya giriş yönüne göre sağ tarafta, caminin üst katına çıkılan beton bir merdiven bulunmaktadır. Merdivenin cami üstüne vardığı bölümün üstü kapatılarak bu bölüm minare olarak kullanılmıştır.

Ayrıca müstakil bir minaresi bulunmamaktadır. Caminin üst kısmı da namaz kılmak için kullanılmıştır. Avlu bölümü ise yamuk şeklindedir. Güneyi 22.143, kuzeyi 18.761, doğusu 25.523, batısı ise 23.912 m. uzunluğundadır. Camiye giriş kapısı ağaçtan yapılmıştır ve avlunun batı yönünde orta kısımdandır. Kuzey yönünde 6 m. eninde ve 19 m. uzunluğunda açık alanda namaz kılmak için bir bölüm bulunmaktadır. Bu alanın özel bir mihrabı ve mihrabın önünde demirden yapılmış 1 m. yüksekliğinde bir sütre bulunmaktadır. Bu bölüm, caminin üstü gibi yaz aylarında kullanılmıştır. Yine avlu içerisinde namaz kılınan bölümün mihrabının sağ tarafında bir havuz bulunmaktadır.

Caminin son cemaat mahalli 6 m. enindedir. Avludan camiye giriş yine ağaç bir kapıdan verilmiştir. Cami mahfili 6 m. eninde, 22.143 m. boyunda olup dört beton direk üzerinde durmaktadır. Mahfile çıkış cami girişine göre sol taraftadır. Minber, beton malzemeden yapılmış olup, zarif işlemeli ağaç bir kapısı bulunmaktadır. Mihrap da minber gibi beton malzeme ile yapılmış sade bir görünüme sahiptir. Etrafında bulunan çinilerden bir kısmı dökülmüştür. Caminin, güney istikametinde 4 altta 4 üste olmak üzere 8, kuzeyinde 5, doğusunda 7, batısında 6 olmak üzere toplam 26 penceresi bulunmaktadır. Cami mahfilinden geçilen özellikle Şeyh Nurullah Seydâ’nın kullandığı bir oda bulunmakta olup oda duvarlarına gömülü olarak 4 adet kitaplık bulunmaktadır.

Caminin bozulmamış olan hat ve tezhipleri, Şeyh Seydâ’nın ilmî icazet verdiği halen Cizre’de yaşayan Mahmud Çorak Hocaefendi tarafından yapılmıştır.

Serdahl Camii, 16.03.2009 tarihli güncellenmiş “Tapu Kayıt Örneği” kayıtlarına göre Şırnak ili, Cizre ilçesi Bağlarbaşı köyünde olarak tespit edilmiştir.(1) Sokağı ibaresinin karşısında, Köyiçi yazılıdır. Yüzölçümü olarak 1270 metrekaredir. Cinsi, “Avlulu Kargir Cami”, malik olarak ise “Bağlarbaşı Köyü Tüzel Kişiliği” gösterilmektedir. Yaptıran kişi olarak “Şeyh Seydâ” olduğu belirtilmektedir.(2) Hissesinin “Tam”, edinme nedeni “Tapulama”dır. Ada numarası belirtilmemiş, parsel no 14’tür.

“Cami Bilgi Formuna göre, cami kodu: “73.35/811-1022”(3), başkanlıkça belirlenen kritere göre caminin sınıfı “D” dir. Cami 200 metrekare kapalı alan, bahçesi 400 metrekare olmak üzere toplam 600 metrekaredir. Mimari olarak “Betonarme taş yapı” özelliğine sahip, mimarının ise Diyarbakırlı Hamza Usta, cemaat kapasitesinin 2000 olduğu(4) kaydedilmektedir. Lojmanının bulunmadığı ve soba ile ısındığı, ibadete açılış tarihinin “1962”, mülkiyetinin “Köy Tüzel Kişiliği”, hizmet durumunun “Faal”, bir imam-hatip ve bir müezzin kadrosu bulunmasına rağmen yalnız imamının bulunduğu ifade edilmektedir. Cemaat sayısı olarak sabah: 10, öğle: 25, ikindi: 25, akşam: 30, yatsı: 30 ve Cuma namazı 110 olarak gösterilmektedir. 6.6.2002 tarihli Cami Bilgi Formu’na göre ise, caminin beş vakit ibadete açık, ana ibadet alanın 300 m2, bahçeli, 4 tuvaletli olduğu ve o tarihte Bağlarbaşı köyünün nüfusunun 150 olduğu kaydedilmiştir. Yazın camiye gelen cemaat sayısının sırasıyla sabah 4, öğle 12, ikindi 15, akşam 13, yatsı 15; kışın sabah 6, öğle 13, ikindi 15, akşam 12, yatsı 15; Ramazan ayında ise sabah 10, öğle 15, ikindi 20, akşam 15, teravih 35 olarak kaydedilmiştir. Kadınların camiye gelmediği, her yaştan erkek cemaatin bulunduğu, yaz aylarında camide Kur’an Kursu açılmadığı, merkezi vaaz sisteminin bulunmadığı ve caminin yabancı turist ziyaretçisinin olmadığı kaydedilmiştir.

Yukarda kaynak olarak kullandığımız, 1985 tarihli Cami Bilgi Formunda verilen bilgilerden cemaat sayısı, bütün sözlü kaynaklarımızın verdiği bilgilerle örtüşmemektedir. 2002 tarihli bilgiler ise, köyün sekiz yıllık iskâna kapatılmasından sonra, tekrar dönüşün başladığı yıla aittir ve doğrudur.

Pîr Evi

Pîr evi olarak tanımladığımız yapı, caminin kuzey istikametinde olup avlu ile doğrudan bağlantılı değildir. Bu bölüm giriş, iki oda ve bir banyodan oluşmaktadır. Külliyenin tamamı gibi taş yapıdan oluşmaktadır. Odalarda Şeyh Seydâ tarafından kullanılan, ağaçtan yapılmış zarif işlemeli duvara gömülü kitaplıklar bulunmaktadır. Dikdörtgen şeklindeki yapı 4.91X20.05 m. ölçüdedir. Ayrıca mutfak ve depo bölümünün güney istikametinde Şeyh Seydâ’nın günlük olarak kullandığı, zaman zaman halvete girdiği ve özel görüşmeler yaptığı bir odası daha bulunmaktadır.

Mutfak

Pîr evinden çıkışta sağ tarafta bulunmaktadır. Mutfak ile depo arasında giriş merdivenleri bulunmaktadır. Burası ailenin özel mutfağı görevi yanında medrese talebelerine ve tekkeye gelen müridlere yemek pişirilen yerdir. Bayram ve kandil gecelerinde üç bin kişiye ulaşan hatta zaman zaman bu sayıyı geçen misafirlere de yemek burada pişirilirdi. Külliyenin mutfağın güney istikametinde Şeyh Seydâ’nın odası ile cami avlusu arasında ekmek ihtiyacının giderildiği bir de özel fırın bulunmaktaydı. Bugün mutfak bölümü büyük oranda yıkılmış, kısmi olarak 1 metreye varan taş duvarları kalmış, fırın ise bütünüyle yıkılmıştır.

Misafirhane

Misafirhane bölümü, külliyeye daha sonra ilave edilmiş ve Şeyh Nu- rullah Seydâ tarafından yaptırılmıştır. Mutfağın karşısında ve doğu istikametinde olup, 24.478X7.265 ölçülerindedir. Taş duvarları sağlam olmakla birlikte çatısı yıkılmış durumdadır. 6 oda ve bir mutfaktan oluşmaktadır.

Ahırlar

Tekkeye ait hayvanlar yanında, misafirlerin atlarının da kaldığı bu bölüm, cami avlusunun doğu istikametindedir. 25.523X7.558 ölçülerindedir. Beş küçük bir büyük olmak üzere altı bölümden oluşmaktadır. Taş duvarları sağlam olmakla birlikte, çatısı bulunmamaktadır.

Hamam

Külliyenin doğu istikameti boyunca uzanan dere üzerinde kurulmuştur. Külliyeye göre, kuzey doğu istikametindedir. Hamamda çok sayıda özel kabin bulunmaktadır. Taş duvarları sağlam olmakla birlikte tavanı bütünüyle yıkılmış durumdadır.

Cami avlusunun doğu kısmından açılan bir kapı ile geçilen ve dereye doğru merdivenlerle inilen bu bölümde toplam altı tuvalet bulunmaktadır. Ayrıca merdivenlerin bittiği yerin sağ tarafında halen akmakta olan üç oluklu bir pınar bulunmaktadır. Pınarın sağ tarafında, abdest ve gusül abdesti almak için yapılmış dört bölümden oluşan bir kulleteyn ve güney istikametinde namaz kılmak için bir mihrabın da bulunduğu kapalı bir mekan mevcuttur. Şeyh Seydâ beş vakit namaz öncesi mutlaka kulleteyne girer ve abdest alırdı. Bu uygulamasını asla aksatmazdı. Bu kapalı bölüm ile tuvaletlerin arasında bugün suyu bulunmayan bir havuz bulunmaktadır. Erkekler tarafından kullanılan bu abdesthanenin güney istikametinde ve takriben 25 m. mesafede bayanlara ait bir abdesthane mevcuttur.

Doç. Dr. İbrahim BAZ

Şırnak Üniversitesi

İlahiyat Fakültesi

------------------------

1- 1985 tarihli Cami Bilgi Formu’nda “Mardin ili Cizre ilçesi Bağlarbaşı köyü” olarak tespit edilmektedir. Çünkü, 1990 yılından önce Cizre ilçesi Mardin iline bağlı idi.

2- 1985 tarihli Cami Bilgi Formu.

3- Ancak 1985 tarihli Cami Bilgi Formu’nda, o dönemde Cizre’nin Mardin’e bağlı olması nedeniyle Cami Kodu olarak: 4701/811-1022, Şırnak iline bağlandıktan sonra 6.6.2002 tarihinde doldurulan bir başka Cami Bilgi Formu’nda ise “Cami Kütük Defterindeki Numarası”nın karşısında 1023 yazılmış ve 5 vakit namaz kılındığı kaydedilmiştir.

4- 1985 tarihli Cami Bilgi Formu.