Tütün ve Sigarada Tedavi ve Tedbirler

Sigaraya başlama nedenlerinden hareket ederek; daha ortaokul yıllarında öğrencilerin arkadaşlarıyla veya genelde insanlarda sağlıklı ilişkiler kurabilmelerinde, bireysel, ailesel, sosyal ve eğitimsel sorunların çözümüne yardımcı olmak önemli görülmektedir. Sigara kullanma alışkanlığı kazanmış olan öğrencilerin (bireylerin) bu alışkanlıklarını bırakmalarına yardım etmek önemlidir ve bu amaçla sigara bıraktırma programları da hazırlanmaktadır. Ancak bundan daha önemli olan, öğrencilerin bu tür alışkanlıkları kazanmalarını önlemek olmalıdır. Bu durum okullarda Psik Dan. ve Rehb. Hizmetlerinin yaygınlaştırılarak zamanında ve gereği gibi sunulması zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Psik. Danışma ve Rehb. Hizmetleri çerçevesinde “hayır” demeyi öğretmek, öğrencileri sportif etkinliklere yöneltmek, onların iletişim becerileri ile sosyal destek sistemlerini geliştirmelerine yardım etmek önemli görülmektedir.[1]

 Yine ergenlerin kendilerini akranlarına kabul ettirmede daha sağlıklı yollar bulabilmeleri için kendilerini, gizli güçlerini tanınmaları doğrultusundaki çabalarına ağırlık verilmesi halinde bağımlılık yapan maddelerin kullanımı en aza indirgenebilir.[2]

Sigara bağımlılığına karşı alınabilecek tedbirlerden birisi de her salgın hastalıkta olduğu gibi etkenine yönelik tedbirleri bir an önce almak ve bunu uygulamaktır.

Ülkemizde son 30 yıldır kişi başına düşen yıllık sigara tüketimi %25 artmasına karşın güçlü bir sigara karşıtı hareket bulunmamaktadır. Bir tiryakiye sigarayı bıraktırmak onun sigaraya bağlı olarak oluşacak hastalıklarını tedavi etmekten çok daha kolay, çok daha etkili, çok daha ucuz ve çok daha yüz güldürücüdür. Şüphesiz sigara karşıtı bir programın toplumun çeşitli kesimlerini içine alacak şekilde, hem devlet, hem kuruluş ve dernekler ve hem de basın-yayın, tv-radyo gibi güçlü kitle iletişim organlarıyla birlikte uygulanması gerekmektedir. Temel hedefi sigarayla ilişkili hastalıkları ve bunların yol açtığı erken ölümleri en aza indirmek olacak bir programın uygulanmasıyla binlerce insanın hastalık ve ölümlerden acı çekmesi önleneceği gibi, bu hastalık ve ölümlerin yol açtığı sağlık harcamaları, iş gücü ve üretim kaybıyla oluşan ekonomik zararlardan da toplum kurtulmuş olacaktır.[3]

Bu konuda Sigara İçmeyenler Derneği de (SİD) fabrikalarda, okullarda, kışlalarda ve tv-radyo programlarında konuşarak çalışmalarını sürdürmektedir.[4]

Sigara alışkanlığı ve bağımlılığından kurtulmak, bu konuda kesin ve içten karar almakla gerçekleşebilir. Uygulamada önce sigaranın ne amaçla içildiği, hangi durumlarda daha çok gereksinim duyulduğu saptanmalı, olanaklar elverdiğince bunlardan uzak durulmaya çalışılmalıdır.

Sigaraya gerek duyulduğunda onun yerine, şeker, leblebi vb. yenmeli ya da su, meyve suyu içilmelidir. Ayrıca elde zincir, anahtar vb. oynamak da sigara isteğini azaltabilir. Sigara içenlerin yanında uzun süre kalmamalı, açık havada yürüyüş ve solunum açacak hareketler yapılmalı, beden eğitimi ve spora önem verilmelidir. Sık sık çok az ve hafif yiyecekler, sulu besinler almalı, yemeklerden sonra 5-10dk dinlenip, 5-10dk yürümelidir. Sigara bağımlısı olanlar için günün en zor zamanı akşamlardır. Akşamları ağır yemekten ve içkiden, kahveden kaçmalı, yemekten sonra bir süre televizyon izlemeye son verilmeli, yatana kadar oyalanacak ilgi çeken uğraşılar bulmalıdırlar. Böyle bir uygulamanın yaklaşık bir hafta on beş gün sürmesi, çoğunlukla sigara alışkanlığının sonu olabilir. Sigarayı bırakmış olmanın vermiş olduğu güvenlik duygusu bir daha başlamamanın en sağlam güvencesidir.[5]

Yapılan araştırmalar sigara içen bir kişiyi bırakmaya iten nedenleri şu şekilde sıralamaktadır.

1. Fiyatın pahalı gelmesi
2. Sigaranın zararları hakkındaki yayınlar
3. Aile ve iş ortamında bırakmaya teşvik, ayıplama
4. Kapalı yerlerde, iş ortamında sigara içiminin yasaklanması
5. Sigaraya bağlı bir hastalığın ortaya çıkması

Sigarayı bırakma yolları ise şu şekilde sıralanmaktadır.

Aniden bırakma

Azaltarak bırakma

Hipnoz

Düşük nikotinli sigara

Nikotinli sakız

Özel sigara filtreleri

Psikolojik tedavi[6]

Sigarayı bıraktıktan sonra en tehlikeli dönem 2-3 aydır. Çünkü sigarayı bırakanların %88’i ilk 58 gün içinde yeniden içmeye başlamaktadır. Bu süre içinde uyulduğunda çok yardımcı olabilecek bazı önemli kurallar şu şekilde sıralanabilir.

• Sigarayı hatırlatan ortamlardan ve durumlardan kaçınmak,
• Sigara, kibrit ve çakmakları el altından uzaklaştırmak,
• Çay veya kahve ile sigara içenler için bu alışkanlıklarının değişimini sağlamak, örneğin; çay yerine meyve suyu veya ıhlamur içmek vb.,
• Sigara içenlerden uzak durmak,
• Egzersize başlamak (yürüyüş, bisiklete binmek vb.)
• Alkolden uzak durmak, çünkü alkol sigara arzusunu artırır,
• Kendinize veya ailenize sigaraya harcamadığınız parayla hediye almak,
• Kendinize yeni meşguliyetler arayın.
• Sigarayı bırakınca sizi rahatsız edecek bazı durumlar ortaya çıkabilir.

İnsanların sigaraya başlama ve sürdürme nedenleri çok farklıdır. Başka bir deyişle her sigara içicisinin sigara içme davranışı ile ilgili dinamikleri farklıdır. O nedenle sigara içenlerin bazıları sağlık gibi gerekçelerle sigara içmeyi bırakmak isterken, bazıları klinikte bir program aracılığı ile, bir diğer kısmı da hiçbir yardım olmadan kendi istekleri ile sigara içmeyi bırakırlar.

Bireysel olarak girişilen sigara bırakma çabalarının en yaygın olanları birdenbire, azaltarak, iddiaya girerek bırakmadır. Bu çabaların bazı kişilerde işe yaradığı da bilinir. Marlett, Curry ve Gordon (1988)  bu yolu yardımsız sigara içmeyi bırakma biçiminde adlandırmakta ve önemli bir yol olarak ele almaktadır.

Sigarayı bırakmak için en fazla başvurulan yollardan biri profesyonel yardım almadır. Bu tür yardımlar çok farklı biçimlerde olabilmektedir: Örneğin;

• Öğretmeye ve koşullandırmaya dayalı yöntemler,
• İlaç temelli ve tıbba dayalı programlar,
• Hipnoz,
• Akapunktur,
• Çevresel uyarıcıları sınırlandırarak yapılan terapiler,
• Hayali senaryolar yazmaya dayalı terapiler

bu yollardan bazılarıdır.

Ayrıca bireyin kendisi ile çalışmasını gerektiren yazılı dökümanlar sunmak, sosyal destek sağlamak gibi özellikleri olan, farklı adlarla anılan programlar vardır. Kendine yardım –(self help), kendi kendine sigarayı bırakma (self guit), kendine bakma (self care), kendini tedavi etme (self cure), davranış değiştirmek için kendine öğrenme (self instractional behavior change), kendine yardıma yönelik davranış değiştirme (self help behavior change) bu adlandırmalardan verilebilecek örneklerdir.

Bu programlar çoğu kez şu özellikleri taşıyabilmektedir:

1. Sigarayı bırakmaya yönelik olarak hazırlanmış bir rehber kitap ya da bir dizi broşürü sigara bırakmak isteyenlere vermek.
2. Ailenin ya da arkadaşların sosyal desteğini almak için bir sosyal destek rehberi vermek.
3. Kısa süreli telefonla danışma yapmak, ya da bir telefon hattı oluşturmak.
4. Bazı yazılı materyalleri posta ile yollamak.
5. Televizyon programlarını kullanmak.

Program, literatüründeki paralel oranda başarılı görülmektedir. Yapılan çalışmalar, sigara bıraktırma programlarının başarı oranlarının çok yüksek olmadığını göstermektedir.

Sigarayı bırakanlarda ilk günlerde görülen bazı değişiklikler şu şekilde sıralanabilir:

• Öksürük
• Uyumamak
• Uyuklama hissi
• Ağızda yara çıkması
• Baş dönmesi
• Kabızlık
• Göğüste sıkışıklık hissi
• Gerginlik hali
• Dikkatini toplayamama
• Sigara aramak.

Bazı insanlar sigarayı bıraktıktan sonra niçin tekrar içmeye başlarlar. Bunun da kendilerine göre geçerli nedenleri vardır;

1. “Ben zaten sigarayı kesin olarak bırakacağımı söylemedim. Onlar ısrar ettiler de ondan. Aslında benim iradem kuvvetli, istediğim an bırakabilirim.”
2. “Ben daha az sigara içiyorum. İçtiğim sigaranın katran miktarı düşük.”
3. “Bende irade yok. Sigarayı bırakmam mümkün değil. Denedim olmadı.”
4. “Bir defa bıraktım çok kilo aldım.”
5. “Ne farkeder ki, eninde sonunda hepimiz o veya bu nedenle öleceğiz.”
6. “Sigarayı bırakmak bana zarar veriyor. Sigarayı bırakınca kilo alıyorum, dikkatimi toplayamıyorum, uyuyamıyorum, sinirli oluyorum. Sigaraya başlayınca bunların tümü geçiyor.”
7. “Benim kendime güvenim var. İstediğim zaman bırakır, istediğim zaman tekrar başlarım.”

vb. gibi mazeretler ileri sürerek tekrar sigara içmeye başlamaktadırlar.