Muhammed Nurullah Seyda’nın Murşidi, babası Şeyh Muhammed Saîd’tır. Şeyh Muhammed Saîd Cizre’de 1308/1890 yılında doğmuştur. Babası Şeyh Ömer ez-Zengani’dir. Annesi Halime Hatundur. Muhammed Saîd altı aylık iken babası vefat etmiş ve yetim kalmıştır. Babasının vefat haberini alan Şeyh Hüseyn-i Basreti[1] taziye için Cizre’ye gelmiş. Taziyede iken yetim kalan hocasının küçük oğlu Muhammed Saîdi görmek ister. Hocasının oğlu yanına getirilir. Bebeği gördüğünde onu çok sever ve der ki: “Bu benim büyük Seydamın son hatırasıdır, artık ona Seyda[2] denilsin”.

Daha bebekken Seyda sıfatı bir isim olarak verildi. Yedi yaşına kadar konuşmadığı için herkes onun sağır ve dilsiz olduğunu düşünmüştür. Ailesi onun konuştuğunu öğrenince Kur’an’ı Kerime başlatmıştır. İlk Kur’an hocası büyük dayısı 2. postnişin Şeyh Abdülhakim-i Dirşevi’dir. Kur’an’ı Kerimi bitirdikten sonra annesinin yanından ayrılmıştır, cami ve medreselerde kalmış. Geceleri battaniyeye sarılarak yatarmış. Medresede yedi yıl yazılmadan sadece ezber okutulan sarf ve nahiv ilmini ezberleyerek eğitimini tamamlamıştır. Şeyh Abdülhakim-i Dirşevi vefat edince, Muhammed Saîd Seyda medrese eğitimini abisi Şeyh Siracuddin Hazretlerinden tamamladı ve ilim icazetini ondan aldı. İlim icazetini aldıktan sonra ilk tarikat iznini büyük abisi 3. Postnişin Şeyh Muhyiddin el-Cezeri'den aldı. Şeyh Muhyiddin el-Cezeri 1914’te vefat edince küçük dayısı 4. postnişin Şeyh Muhammed Nuri Dirşevi’ye bağlanmıştır. Medreseden sorumlu olan abisi Şeyh Siracuddin 1920 yılında vefat etmiştir. Onun yerine Şeyh Muhammed Saîd Seyda medrese sorumluluğunu üstlenmiştir. Aynı anda da dayısı Şeyh Muhammed Nuri Dirşevi’nin yanında seyr u sülük hayatı yaşamış ve tarikat icazeti kendisine verilmiştir. Böylece halife olarak tarikat çalışmalarına devam etmiştir. 4. Postnişin Muhammed Nuri Dirşevi kendisinden sonra Şeyh Muhammed Saîd Seyda’ya halife olarak postnişin ve irşat makamına geçmesini ona vasiyet etti. Şeyhin 1924 yılında vefatından sonra 5. postnişin olmuştur.[3] Şeyh Muhammed Saîd Seyda tasavvuf yolunda zaman zaman cezbeye kapılırdı. Bu cezbe sırasında bazen kışın dondurucu soğuğunda Dicle’ye iner, nehrin buzlarını kırarak içine dalar ve saatlerce öyle kalırdı. Bazen de yazın kavurucu sıcağında soba yaktırırdı. Şeyh Seyda fakirlere karşı çok merhametli ve şefkatli davranırdı. Onlara sürekli yardım ederdi.[4] 1925’te Şeyh Said olayının çıkması ve aynı yıl tekkelerin kapatılması üzerine diğer aile fertleri, yeğenleri ve bazı öğrencileriyle birlikte memleketinden ayrılmak zorunda kaldı. Önce Cizre’nin yakın bir köyü olan Çiftik’e, sonra Musul’a gitti. Oradan Şam’a geçti ve memleketi olan Cizre’ye 1928’de döndü. Bu dönemde kışın Cizre’de, yazın Serdehl köyünde ve komşu köylerde ders ve irşad faaliyetlerine devam etti. 7 Ocak 1968 tarihinde vefat ettti. Cizre’de aile mezarlığına defnedildi ve kabrinin üzerine bir kubbe inşa edildi.[5]

Şeyh Seyda'nın Çocukları

Muhammed Ataullah Seyda el-Cezeri,

Şeyh Muhammed Nurullah el-Cezeri,

Şeyh Ömer Faruk Seyda el-Cezeri,

Muhammed Baki Seda el-Cezeri,

Abdullah Veli Seyda el-Cezeri,

Muhammed Safvetullah el-Cezeri.[6]

Şeyh Seyda'nın Halifeleri

Seyyid Şeyh Muhammed Beşîr-i Alakamişî, Herzeh/İdil,

Seyyid Şeyh Fahreddîn Yıldız el-‘Arnâsî sümme’l-Batmânî,

Seyyid Şeyh Kino Şeyhhasenî, Herzeh/İdil,

Seyyid Şeyh Halil Aksoy es-Serdifî el-Bicırmanî, Altıyol Köyü/Dargeçit,

Seyyid Şeyh Yusuf Öz Kefsurî, Dumanlı Köyü/İdil,

Şeyh Abdussamed Ca’dî-i Diyarbekrî el-Âmedî, Besni/Adıyaman,

Şeyh Ma’rûf Gerûşî Batmanî,

Şeyh Muhammed Beşîr Ataç Halilî sümme’l-Bâseyî,Kılavuz Köyü/Dargeçit,1959,

Şeyh Mûsâ el-Gundıkî el-‘Umerî, Kızıltepe/Mardin, 1959,

Şeyh Mustafa Derêcî sümme’l-Kereşî, Botan/Cizre, 1959,

Seyyid Şeyh Kutbeddîn Kûrıkî Batmanî,

Seyyid Şeyh İhsân Bulanığî/Melekendî, Muş,

Şeyh Cemîl el-Antâkî ed-Dânışmânî,

Şeyh Cemîl el-Antâkî,

Şeyh Muhammed Ali es-Samandağî el Antakî,

Seyyid Şeyh Ali Erzen Fındıkî, Botan/Cizre,

Şeyh Abdülhamîd Urfevî,

Şeyh Muhammed Emin Er Çermukî, Âmed/Diyarbakır, 1952,

Şeyh Muhammed Hıdırilyâsî, Âmed/Diyarbakır,

Şeyh Muhammed Mehdî Hıdırilyâsî, Âmed/Diyarbakır,

Şeyh Ali Bakustanî, Savur/Mardin,

Şeyh Abdullah Fırfelî, Ulak/İdil,

Seyyid Şeyh İbrahîm Karsî, Iğdır/Kars,

Şeyh Süleyman Bêspinnî, Ciro/Silopi,

Şeyh Zübeyir Gıtteyî, Mete/Silopi,

Şeyh Abdürrahîm Bismilî, , Âmed/Diyarbakır,

Şeyh Muhammed Üveys Derîkî, Mardin,

Şeyh Muhammed Şerif Surucî, Urfa,

Şeyh Mustafa Doğubâyezîdî, H.1386,

Şeyh Muhammed Nûrî Doğubâyezîdî, H. 1386,

Şeyh Muhammed Salih el-Cevvâdî,

Şeyh TâhirKarsî.[7]

Şeyh Seyda'nın Eserleri

Kitabu Ahkâmi’l-Envat, 1368/1949, Kameriyye matbaası, Dimeşk.

ed-Dâbıta fi’r-Rabıta, 1430/2009, Zaman Yay, İstanbul.

et-Te’lif fit-Te’lif, 1377/1957, Darü’ş-Şarkı’l-Arabi matbaası

el-Mecmeu’s-Sağîr, 1382/1963, Dimeşk.

et-Tıbbu’n-Nebevî.

et-Tasavvuf.

Tenbîhü’l-Müsterşid.

Manzumeler.[8]

Midat TOKHTAROV Bursa/2012

---------------------

[1] Şeyh Hüseyn-i Basreti Şeyh Ömeri Zengani’nin talebesi ve kendisinden icazet almıştır.

[2] Seyda kürtçede büyük hoca ve herkesi okutabilecek ilim ve kabiliyete sahip kimse anlamına gelir.

[3] Şeyh Abdussamed el-Fârkınî , a.g.e.,ss. 40-45

[4] “Şeyh Seyda”, Evliyalar Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, XI, 298,299.

[5] Abdurrahman Adak, “SEYDA, Muhammed Said”, DİA, İstanbul 2009, XXXVII, 21.

[6] Şeyh Abdussamed el-Fârkınî, Mektubât, s 49.

[7] Şeyh Abdussamed el-Fârkınî, a. g.e, ss 51-55.

[8] Salih Aşık, , Sahibü’l Vechi’l Kameri Ay YüzlüŞeyh Muhammed Saîd Seyda el-Cezeri (K. S) Hayatı ve Şahsiyeti, Dahi Yay, Erzurum, 1982, ss. 49-61.