Seydâî Kolu Mutasavvıfları

Bâsret Dergâh’ının Mardin’de etkili olan diğer kolu Seydâî koludur. Bu kola Seydâi kolu denmesinin sebebi Şeyh Seydâ’ya (v.1968) nisbet edilmesidir. Fakat bu kolun kurucusu Bâsret Dergâhın’da da postnişînlik yapan Şeyh Ömer ez-Zenganî’ dir (v. 1890).

YAŞAM VE ÇEVRE 18.04.2021, 22:12 03.05.2021, 00:24 Ramazan Peri
Seydâî Kolu Mutasavvıfları

Bu kolun kurucu ismi hem de Bâsret’te postnişînlik yapması gibi karışık olan durumu netleştirebilmemiz için ez-Zenganî’nin hayat hikâyesine bakmamamız gerekmektedir.

ez-Zenganî, şu an Dargeçit’e bağlı Çınaraltı köyündendir ve doğum tarihi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu köyde Pîr-i Kureyş adlı bir zatın mezarı bulunmakta ve soyunun peygamberimize dayandığı söylenmektedir. ez-Zenganî’nin nesli soyu peygamberimize dayandırılan bu zattan gelmektedir. Şeyh Ömer’in nisbet edildiği Zengan ise şu anki ismi Karabayır olan Dargeçit’e bağlı bir köyün ismidir. Bu köye nisbet edilmesinin nedeni ise küçük yaşta babasını kaybeden ez-Zenganî’nin annesinin de evlenmesiyle Zengan’da bulunan teyzesinin bakımını üstlenmesi dolayısıyla bu köye yerleşmesidir. Köydeki medresede tahsiline başlayan ez- Zenganî, köy imamının tavsiyesiyle teyzesi tarafından Bâsret Dergâhı’nda bulunan medreseye gönderilmiştir. Bu sırada dergâhta postnişîn Şeyh Hâlid Zîbarî’dir. Şeyh Ömer tahsilinin tamamına yakınını Şeyh Hâlid Zîbarî’nin yanında görmüştür.[1]

Basret Köyü Dergahı

Şeyh Hâlid, yanında icâzet alan ez-Zenganî’yi vefat etmeden önce aile halkını kendisine teslim eden Şeyh Reşid Derşevî’nin kızı Halime Hatun ile evlendirmiştir. Şeyh Reşid Derşevî’nin diğer kızı Safiye Hatun’u da oğlu Hüseyin’e nişanlamıştır. Böylece Şeyh Hâlid ve ez-Zenganî arasında akrabalık oluşmuştur.[2]

Şeyh Hâlid Zîbarî’nin vefat etmeden önce Bâsret Dergâhını oğlu Hüseyin’i yetiştirene kadar ez-Zenganî’ye teslim etmesiyle beraber ez-Zengâni, Bâsret Dergâh’ının postuna oturmuştur. Şeyh Hüseyin’e icâzet verdikten sonra da postu Şeyh Hüseyin’e teslim etmiştir.[3] ez-Zengani’nin Bâsret Dergâhı postnişînliği Şeyh Hâlid Zîbarî’nin vefat tarihi olan 1863 yılında başlar 1871 yılında sona ermiştir.[4]

Bâsret’ten döndükten sonra Şeyh Ömer ez-Zenganî, önce Hoser köyüne daha sonra da Cizre’ye yerleşerek burada medrese ve tasavvuf! hizmetlerini yürütmeye başlamıştır. Seydâi Kolunun kurulma aşaması da ez-Zenganî’nin Cizre’ye yerleşmesi ile olmuştur. Şeyh Ömer’in 1890 yılından sonra vefatından sonra posta bazen kayınbiraderleri olan Derşevî ailesinin bireyleri bazen de Şeyh Ömer’in çocukları geçmiştir. Şeyh Seydâ’ya kadar Posta geçenleri aşağıda zikrettikten sonra bu kolun asıl etkili ismi olan Şeyh Seydâ’nın hayatı kısaca aktarılacaktır. Seydâî kolunun postnişînleri:

  • Şeyh Ömer ez-Zenganî (?-1890)
  • Şeyh Abdulhakîm ed-Derşevî (1856-1905)
  • Şeyh Muhyiddin el Cezerî (1876-1914)
  • Şeyh Muhammed Nûrî ed-Derşevî (1863-1924)
  • Şeyh Muhammed Said (Şeyh Seydâ) (1889-1968)[5]

Şeyh Seyda - Muhammed Said El-CezeriAsıl adı Muhammed Said olan Şeyh Seydâ, 1889 senesinde Cizre’de doğmuştur. Babası Şeyh Ömer, Şeyh Seydâ altı aylıkken hac vazifesini yaptıktan sonra 1890 yılında yolda vefat etmiştir. Taziye için Cizre’ye gelen Şeyh Hüseyin Bâsretî, Muhammed Said’i kucağına almış ve şöyle demiştr: “Bu, benim seydâmın son hatırasıdır, bundan sonra ona seydâ denilsin.” Şeyh Hüseyin’in bu sözünden sonra artık isminden çok “Seydâ’’ olarak bilinir.[6]

Şeyh Seydâ, tahsilini abisi Şeyh Sirâceddin’in (v.1920) yanında tamamlayarak ondan icâzet almıştır. Abisinin vefatıyla beraber medresenin sorumluluğunu alarak dersler vermeye başlamıştır.[7]

Şeyh Seydâ’nın kendisinden önceki postnişîn Şeyh Muhammed Nûrî’nin kızı Rabia Hatun ile evlenmesiyle bu zat ile dayı-yeğen, şeyh-mürid olmanın yanında kayınpeder-damat bağı da oluşmuştur. Şeyh Muhammed Nûrî hayattayken de medresenin başında bulunan Şeyh Seydâ, Şeyh Muhammed Nûrî’nin ölüm döşeğindeyken “Bundan sonra şeyhiniz Seydâ’dır.” demesiyle postnişîlik görevini de devralmıştır. 1924 yılında posta oturan Şeyh Seydâ tekkelerin kapanması ile 1926 yılında Musul’a gitmişse de 1928 yılında Cizre’ye geri dönmüştür. Döndükten sonra Serdahl[8] köyüne yerleşmiştir.[9]

Şeyh Seydâ’nın kurduğu Sedahl Tekkesi;

Cami, medrese, misafirhane, mutfak ve pir evinin bulunduğu büyük bir külliyedir. Şeyh Seydâ’nın özellikle yaz mevsimlerini geçirdiği Serdahl zamanla Mardin, Siirt, Ağrı ve Şırnak’ın en önemli tasavvuf merkezi olmuştur.[10]

Bölgede yetişen en önemli mutasavvıf olan bu zat, seyyidlere ayrı bir sevgi ve ihtimam göstermeye gayret etmiştir.. Bir dönem bakanlık yapan ünlü siyasetçi Şerafettin Elçi ile aralarında geçen hadise buna güzel bir örnektir. Şerafettin Elçi’nin anlattığına göre kendisi ortaokuldayken karşılaştığı Şeyh Saydâ’ya seyyid olduğunu söyleyince Şeyh Seydâ hemen onun elini öpüp ona iltifat etmiştir.[11]

Şeyh Muhammed Nurullah El-Cezeri

Şeyh Seydâ, 7 Ocak 1968 yılında vefat etmesiyle yerine oğlu Şeyh Muhammed Nurullah geçmiştir. Fakat genç yaştayken trafik kazası sonucunda 12 Mayıs 1985 yılında vefat etmiştir.[12]

Kendisinden sonra ise irşad faaliyetlerine devam eden kardeşi Şeyh Ömer Faruk posta oturmuştur. Bu kolun şu anda birçok ilde müridi bulunduğu gibi yurtdışında da faaliyetleri bulunmaktadır.

Bölgede yaşanan olaylardan dolayı 1994 yılında Serdahl köyü boşaltıldığından zamanında bölgenin irfan merkezi olan Serdahl Tekkesi ise şu anda kısmen metruk haldedir.[13]

Şeyh Seydâ’nın Mevlâna Hâlid’e kadar olan silsilesi şu şekildedir:

  • Şeyh Muhammed Saîd Seydâ Cezerî
  • Şeyh Muhammed Nûrî-i Derşevî
  • Şeyh Muhiddin-i Cezerî
  • Şeyh Abdülhakîm Derşevî
  • Şeyh Ömer ez-Zengânî
  • Şeyh Hâlid Zîbârî
  • Şeyh Muhammed-i Aynî
  • Şeyh Sâlih-i Sipkî
  • Şeyh Hâlidi Cezerî
  • Mevlâna Hâlid Bağdâdi[14]

Şeyh seyda Dar geçit İzar köyü (akçaköy) medresesi

Seydâî kolu postnişînlerinin bizzat kendileri Mardin’de etkili olmuşlardır. Örneğin Şeyh Seydâ, son yıllarında babası Şeyh Ömer’in köyü Zengan’a yakın Dargeçit’in Îzar (Akçaköy) köyüne yerleşerek burada irşad faaliyetlerini yürütmüştür. Köylüler, Şeyh Şeyda’ya bir ev yapmış ve kendisinden sonra posta oturan Şeyh Muhammed Nurullah’ın düğünü bu köyde yapılmıştır. Düğüne Türkiye’nin her tarafından katılım olduğu gibi Suriye ve Irak’tan da davetliler katılmıştır. Şeyh Seyda, İzar’da beş yıl kalmış bilinmeyen nedenlerden dolayı 1965’te tekrar Cizre’ye dönmüştür.[15]

Bunun yanında Şeyh Seydâ’nın bölgeye halîfeler gönderdiği de görülmektedir. Şeyh Muhammed Beşir el-Halilî (v. 1966) Dargeçit’te, Şeyh Halil (v. 2002) Dargeçit ve Midyat’ta, Şeyh Musa (v. 1991) Kızıltepe’de irşad faaliyetlerini yürütmüşlerdir. Bir başka halîfesi Şeyh Fahreddin (v. 1972) Batman’da irşad faaliyetleri yürütse de Mardinli olmasından dolayı bölgede etkili olan Seydâî kolu halîfelerindendir.

Ahmet Arslan

Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
Tasavvuf Bilim Dalı

------------------------------------------

[1] Muhammed Baki Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişmler”, (Şeyh Abdussamed el- Farkinî, el-Mecmau’l-Muannedü’l-Kamerî fî Tercemeti Şeyh Muhammed Saîd Seydâ el- Cezerî- Mektûbât isimli eserin içinde), İbrahim Öztürk (çev.), Mega Yayınevi, İnegöl 2008, s.32.

[2] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişmler”, s.32.

[3] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, s.32.

[4] İzzettin Güneri, “Basret Dergâhı, Postnişînleri Ve Kolları” (Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2016), s. 43.

[5] Baz, “Mevlana Hâlid-i Bağdadi’nin Halîfelerinden Şeyh Hâlid-i Cezeri ve Basret Dergâhı”, s. 157.

[6] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, ss. 40-41.

[7] Abdurrahman Adak, “Şeyh Seyda”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2009, c. 37, s. 20.

[8] Şırnak’ın Cizre ilçesine bağlı bir köyün ismidir, köyün şimdiki ismi ise Bağlarbaşı’dır.

[9] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, ss. 32-33.

[10] İbrahim Baz, “Güneydoğuda Bir İrfan Merkezi: Serdahl Tekkesi ve Külliyesi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.2, s. 19.

[11] Şerafettin Elçi bu hadiseyi, Şeyh Seydâ’nın talebelerinden Kızıltepe’de oturan Molla Şerif’e anlatmıştır.

[12] Midat Tokhtarov, “Muhammed Nurullah Seydâ El-Cezerî Hayatı, Eserleri ve Fikirleri”

(Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2012), s. 33.

[13] Baz, “Güneydoğuda Bir İrfan Merkezi: Sedahl Tekkesi ve Külliyesi”, c.2, s.20.

[14] Tokhtarov, “Muhammed Nurullah Seydâ El-Cezerî Hayatı, Eserleri ve Fikirleri”, s. 19.

[15] İlyas Savcı, Dargeçit Kültür ve Mimarisi, Hermes Yayıncılık, İstanbul 2012, ss. 45-46.

Yorumlar (1)
ZEKERYA BULUŞ 3 yıl önce
Allah bereketlerinden mahrum etmesin bu buyuk zatlar göçtüğünden beri bölgemiz fitne fucur merkezi olmuş orman kanunlariyla yasamlarini surduren bolge halki malesef bu buyuk zatlara yaptiklari saygisizliktan dolayi topluca maddi manevi huzursuzluk batağina girmislerdir Allah Islah etsin inşAllah Allah dostları başımızın tacıdır vesselam
15
açık
Namaz Vakti 28 Mart 2024
İmsak 05:20
Güneş 06:47
Öğle 13:14
İkindi 16:45
Akşam 19:31
Yatsı 20:52
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 81
2. Fenerbahçe 30 79
3. Trabzonspor 30 49
4. Beşiktaş 30 46
5. Kasımpasa 30 43
6. Başakşehir 30 42
7. Rizespor 30 42
8. Antalyaspor 30 41
9. A.Demirspor 30 39
10. Alanyaspor 30 39
11. Sivasspor 30 38
12. Samsunspor 30 36
13. Kayserispor 30 36
14. Ankaragücü 30 33
15. Hatayspor 30 33
16. Konyaspor 30 33
17. Gaziantep FK 30 31
18. Karagümrük 30 30
19. Pendikspor 30 29
20. İstanbulspor 30 13
Takımlar O P
1. Eyüpspor 27 64
2. Göztepe 27 56
3. Sakaryaspor 27 47
4. Ahlatçı Çorum FK 27 45
5. Kocaelispor 27 45
6. Bodrumspor 27 44
7. Boluspor 27 43
8. Bandırmaspor 27 41
9. Gençlerbirliği 27 40
10. Erzurumspor 27 37
11. Ümraniye 27 33
12. Keçiörengücü 27 32
13. Manisa FK 27 31
14. Şanlıurfaspor 27 27
15. Tuzlaspor 27 27
16. Adanaspor 27 27
17. Altay 27 15
18. Giresunspor 27 7
Takımlar O P
1. Arsenal 28 64
2. Liverpool 28 64
3. M.City 28 63
4. Aston Villa 29 56
5. Tottenham 28 53
6. M. United 28 47
7. West Ham United 29 44
8. Brighton 28 42
9. Wolves 28 41
10. Newcastle 28 40
11. Chelsea 27 39
12. Fulham 29 38
13. Bournemouth 28 35
14. Crystal Palace 28 29
15. Brentford 29 26
16. Everton 28 25
17. Luton Town 29 22
18. Nottingham Forest 29 21
19. Burnley 29 17
20. Sheffield United 28 14
Takımlar O P
1. Real Madrid 29 72
2. Barcelona 29 64
3. Girona 29 62
4. Athletic Bilbao 29 56
5. Atletico Madrid 29 55
6. Real Sociedad 29 46
7. Real Betis 29 42
8. Valencia 28 40
9. Villarreal 29 38
10. Getafe 29 38
11. Las Palmas 29 37
12. Osasuna 29 36
13. Deportivo Alaves 29 32
14. Mallorca 29 30
15. Rayo Vallecano 29 29
16. Sevilla 29 28
17. Celta Vigo 29 27
18. Cadiz 29 22
19. Granada 28 14
20. Almeria 29 13
Günün Karikatürü Tümü