Seydâî Kolu Mutasavvıfları

Bâsret Dergâh’ının Mardin’de etkili olan diğer kolu Seydâî koludur. Bu kola Seydâi kolu denmesinin sebebi Şeyh Seydâ’ya (v.1968) nisbet edilmesidir. Fakat bu kolun kurucusu Bâsret Dergâhın’da da postnişînlik yapan Şeyh Ömer ez-Zenganî’ dir (v. 1890).

YAŞAM VE ÇEVRE 18.04.2021, 22:12 03.05.2021, 00:24 Ramazan Peri
Seydâî Kolu Mutasavvıfları

Bu kolun kurucu ismi hem de Bâsret’te postnişînlik yapması gibi karışık olan durumu netleştirebilmemiz için ez-Zenganî’nin hayat hikâyesine bakmamamız gerekmektedir.

ez-Zenganî, şu an Dargeçit’e bağlı Çınaraltı köyündendir ve doğum tarihi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Bu köyde Pîr-i Kureyş adlı bir zatın mezarı bulunmakta ve soyunun peygamberimize dayandığı söylenmektedir. ez-Zenganî’nin nesli soyu peygamberimize dayandırılan bu zattan gelmektedir. Şeyh Ömer’in nisbet edildiği Zengan ise şu anki ismi Karabayır olan Dargeçit’e bağlı bir köyün ismidir. Bu köye nisbet edilmesinin nedeni ise küçük yaşta babasını kaybeden ez-Zenganî’nin annesinin de evlenmesiyle Zengan’da bulunan teyzesinin bakımını üstlenmesi dolayısıyla bu köye yerleşmesidir. Köydeki medresede tahsiline başlayan ez- Zenganî, köy imamının tavsiyesiyle teyzesi tarafından Bâsret Dergâhı’nda bulunan medreseye gönderilmiştir. Bu sırada dergâhta postnişîn Şeyh Hâlid Zîbarî’dir. Şeyh Ömer tahsilinin tamamına yakınını Şeyh Hâlid Zîbarî’nin yanında görmüştür.[1]

Basret Köyü Dergahı

Şeyh Hâlid, yanında icâzet alan ez-Zenganî’yi vefat etmeden önce aile halkını kendisine teslim eden Şeyh Reşid Derşevî’nin kızı Halime Hatun ile evlendirmiştir. Şeyh Reşid Derşevî’nin diğer kızı Safiye Hatun’u da oğlu Hüseyin’e nişanlamıştır. Böylece Şeyh Hâlid ve ez-Zenganî arasında akrabalık oluşmuştur.[2]

Şeyh Hâlid Zîbarî’nin vefat etmeden önce Bâsret Dergâhını oğlu Hüseyin’i yetiştirene kadar ez-Zenganî’ye teslim etmesiyle beraber ez-Zengâni, Bâsret Dergâh’ının postuna oturmuştur. Şeyh Hüseyin’e icâzet verdikten sonra da postu Şeyh Hüseyin’e teslim etmiştir.[3] ez-Zengani’nin Bâsret Dergâhı postnişînliği Şeyh Hâlid Zîbarî’nin vefat tarihi olan 1863 yılında başlar 1871 yılında sona ermiştir.[4]

Bâsret’ten döndükten sonra Şeyh Ömer ez-Zenganî, önce Hoser köyüne daha sonra da Cizre’ye yerleşerek burada medrese ve tasavvuf! hizmetlerini yürütmeye başlamıştır. Seydâi Kolunun kurulma aşaması da ez-Zenganî’nin Cizre’ye yerleşmesi ile olmuştur. Şeyh Ömer’in 1890 yılından sonra vefatından sonra posta bazen kayınbiraderleri olan Derşevî ailesinin bireyleri bazen de Şeyh Ömer’in çocukları geçmiştir. Şeyh Seydâ’ya kadar Posta geçenleri aşağıda zikrettikten sonra bu kolun asıl etkili ismi olan Şeyh Seydâ’nın hayatı kısaca aktarılacaktır. Seydâî kolunun postnişînleri:

  • Şeyh Ömer ez-Zenganî (?-1890)
  • Şeyh Abdulhakîm ed-Derşevî (1856-1905)
  • Şeyh Muhyiddin el Cezerî (1876-1914)
  • Şeyh Muhammed Nûrî ed-Derşevî (1863-1924)
  • Şeyh Muhammed Said (Şeyh Seydâ) (1889-1968)[5]

Şeyh Seyda - Muhammed Said El-CezeriAsıl adı Muhammed Said olan Şeyh Seydâ, 1889 senesinde Cizre’de doğmuştur. Babası Şeyh Ömer, Şeyh Seydâ altı aylıkken hac vazifesini yaptıktan sonra 1890 yılında yolda vefat etmiştir. Taziye için Cizre’ye gelen Şeyh Hüseyin Bâsretî, Muhammed Said’i kucağına almış ve şöyle demiştr: “Bu, benim seydâmın son hatırasıdır, bundan sonra ona seydâ denilsin.” Şeyh Hüseyin’in bu sözünden sonra artık isminden çok “Seydâ’’ olarak bilinir.[6]

Şeyh Seydâ, tahsilini abisi Şeyh Sirâceddin’in (v.1920) yanında tamamlayarak ondan icâzet almıştır. Abisinin vefatıyla beraber medresenin sorumluluğunu alarak dersler vermeye başlamıştır.[7]

Şeyh Seydâ’nın kendisinden önceki postnişîn Şeyh Muhammed Nûrî’nin kızı Rabia Hatun ile evlenmesiyle bu zat ile dayı-yeğen, şeyh-mürid olmanın yanında kayınpeder-damat bağı da oluşmuştur. Şeyh Muhammed Nûrî hayattayken de medresenin başında bulunan Şeyh Seydâ, Şeyh Muhammed Nûrî’nin ölüm döşeğindeyken “Bundan sonra şeyhiniz Seydâ’dır.” demesiyle postnişîlik görevini de devralmıştır. 1924 yılında posta oturan Şeyh Seydâ tekkelerin kapanması ile 1926 yılında Musul’a gitmişse de 1928 yılında Cizre’ye geri dönmüştür. Döndükten sonra Serdahl[8] köyüne yerleşmiştir.[9]

Şeyh Seydâ’nın kurduğu Sedahl Tekkesi;

Cami, medrese, misafirhane, mutfak ve pir evinin bulunduğu büyük bir külliyedir. Şeyh Seydâ’nın özellikle yaz mevsimlerini geçirdiği Serdahl zamanla Mardin, Siirt, Ağrı ve Şırnak’ın en önemli tasavvuf merkezi olmuştur.[10]

Bölgede yetişen en önemli mutasavvıf olan bu zat, seyyidlere ayrı bir sevgi ve ihtimam göstermeye gayret etmiştir.. Bir dönem bakanlık yapan ünlü siyasetçi Şerafettin Elçi ile aralarında geçen hadise buna güzel bir örnektir. Şerafettin Elçi’nin anlattığına göre kendisi ortaokuldayken karşılaştığı Şeyh Saydâ’ya seyyid olduğunu söyleyince Şeyh Seydâ hemen onun elini öpüp ona iltifat etmiştir.[11]

Şeyh Muhammed Nurullah El-Cezeri

Şeyh Seydâ, 7 Ocak 1968 yılında vefat etmesiyle yerine oğlu Şeyh Muhammed Nurullah geçmiştir. Fakat genç yaştayken trafik kazası sonucunda 12 Mayıs 1985 yılında vefat etmiştir.[12]

Kendisinden sonra ise irşad faaliyetlerine devam eden kardeşi Şeyh Ömer Faruk posta oturmuştur. Bu kolun şu anda birçok ilde müridi bulunduğu gibi yurtdışında da faaliyetleri bulunmaktadır.

Bölgede yaşanan olaylardan dolayı 1994 yılında Serdahl köyü boşaltıldığından zamanında bölgenin irfan merkezi olan Serdahl Tekkesi ise şu anda kısmen metruk haldedir.[13]

Şeyh Seydâ’nın Mevlâna Hâlid’e kadar olan silsilesi şu şekildedir:

  • Şeyh Muhammed Saîd Seydâ Cezerî
  • Şeyh Muhammed Nûrî-i Derşevî
  • Şeyh Muhiddin-i Cezerî
  • Şeyh Abdülhakîm Derşevî
  • Şeyh Ömer ez-Zengânî
  • Şeyh Hâlid Zîbârî
  • Şeyh Muhammed-i Aynî
  • Şeyh Sâlih-i Sipkî
  • Şeyh Hâlidi Cezerî
  • Mevlâna Hâlid Bağdâdi[14]

Şeyh seyda Dar geçit İzar köyü (akçaköy) medresesi

Seydâî kolu postnişînlerinin bizzat kendileri Mardin’de etkili olmuşlardır. Örneğin Şeyh Seydâ, son yıllarında babası Şeyh Ömer’in köyü Zengan’a yakın Dargeçit’in Îzar (Akçaköy) köyüne yerleşerek burada irşad faaliyetlerini yürütmüştür. Köylüler, Şeyh Şeyda’ya bir ev yapmış ve kendisinden sonra posta oturan Şeyh Muhammed Nurullah’ın düğünü bu köyde yapılmıştır. Düğüne Türkiye’nin her tarafından katılım olduğu gibi Suriye ve Irak’tan da davetliler katılmıştır. Şeyh Seyda, İzar’da beş yıl kalmış bilinmeyen nedenlerden dolayı 1965’te tekrar Cizre’ye dönmüştür.[15]

Bunun yanında Şeyh Seydâ’nın bölgeye halîfeler gönderdiği de görülmektedir. Şeyh Muhammed Beşir el-Halilî (v. 1966) Dargeçit’te, Şeyh Halil (v. 2002) Dargeçit ve Midyat’ta, Şeyh Musa (v. 1991) Kızıltepe’de irşad faaliyetlerini yürütmüşlerdir. Bir başka halîfesi Şeyh Fahreddin (v. 1972) Batman’da irşad faaliyetleri yürütse de Mardinli olmasından dolayı bölgede etkili olan Seydâî kolu halîfelerindendir.

Ahmet Arslan

Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı
Tasavvuf Bilim Dalı

------------------------------------------

[1] Muhammed Baki Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişmler”, (Şeyh Abdussamed el- Farkinî, el-Mecmau’l-Muannedü’l-Kamerî fî Tercemeti Şeyh Muhammed Saîd Seydâ el- Cezerî- Mektûbât isimli eserin içinde), İbrahim Öztürk (çev.), Mega Yayınevi, İnegöl 2008, s.32.

[2] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişmler”, s.32.

[3] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, s.32.

[4] İzzettin Güneri, “Basret Dergâhı, Postnişînleri Ve Kolları” (Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Diyarbakır 2016), s. 43.

[5] Baz, “Mevlana Hâlid-i Bağdadi’nin Halîfelerinden Şeyh Hâlid-i Cezeri ve Basret Dergâhı”, s. 157.

[6] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, ss. 40-41.

[7] Abdurrahman Adak, “Şeyh Seyda”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2009, c. 37, s. 20.

[8] Şırnak’ın Cizre ilçesine bağlı bir köyün ismidir, köyün şimdiki ismi ise Bağlarbaşı’dır.

[9] Seydâ el-Cezerî, “Nakşî Hâlidî Seydâî Postnişînler”, ss. 32-33.

[10] İbrahim Baz, “Güneydoğuda Bir İrfan Merkezi: Serdahl Tekkesi ve Külliyesi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c.2, s. 19.

[11] Şerafettin Elçi bu hadiseyi, Şeyh Seydâ’nın talebelerinden Kızıltepe’de oturan Molla Şerif’e anlatmıştır.

[12] Midat Tokhtarov, “Muhammed Nurullah Seydâ El-Cezerî Hayatı, Eserleri ve Fikirleri”

(Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2012), s. 33.

[13] Baz, “Güneydoğuda Bir İrfan Merkezi: Sedahl Tekkesi ve Külliyesi”, c.2, s.20.

[14] Tokhtarov, “Muhammed Nurullah Seydâ El-Cezerî Hayatı, Eserleri ve Fikirleri”, s. 19.

[15] İlyas Savcı, Dargeçit Kültür ve Mimarisi, Hermes Yayıncılık, İstanbul 2012, ss. 45-46.

Yorumlar (1)
ZEKERYA BULUŞ 2 yıl önce
Allah bereketlerinden mahrum etmesin bu buyuk zatlar göçtüğünden beri bölgemiz fitne fucur merkezi olmuş orman kanunlariyla yasamlarini surduren bolge halki malesef bu buyuk zatlara yaptiklari saygisizliktan dolayi topluca maddi manevi huzursuzluk batağina girmislerdir Allah Islah etsin inşAllah Allah dostları başımızın tacıdır vesselam
Namaz Vakti 27 Mart 2023
İmsak 05:24
Güneş 06:50
Öğle 13:15
İkindi 16:44
Akşam 19:30
Yatsı 20:50
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 25 60
2. Fenerbahçe 24 54
3. Beşiktaş 25 49
4. A.Demirspor 25 45
5. Trabzonspor 25 44
6. Başakşehir 24 41
7. Kayserispor 25 38
8. Konyaspor 25 34
9. Karagümrük 24 31
10. Antalyaspor 25 28
11. Alanyaspor 25 28
12. Sivasspor 25 27
13. Kasımpaşa 25 26
14. Gaziantep FK 25 25
15. Ankaragücü 24 25
16. İstanbulspor 24 24
17. Giresunspor 24 23
18. Hatayspor 24 23
19. Ümraniye 25 22
Takımlar O P
1. Samsunspor 27 57
2. Eyüpspor 27 53
3. Rizespor 26 49
4. Sakaryaspor 27 49
5. Pendikspor 26 47
6. Keçiörengücü 27 47
7. Bodrumspor 27 42
8. Manisa FK 26 42
9. Boluspor 26 41
10. Bandırmaspor 26 40
11. Göztepe 26 38
12. Tuzlaspor 27 28
13. Erzurumspor 26 25
14. Altay 27 25
15. Adanaspor 27 25
16. Altınordu 26 20
17. Gençlerbirliği 26 18
18. Denizlispor 27 17
19. Yeni Malatyaspor 27 16
Takımlar O P
1. Arsenal 28 69
2. M.City 27 61
3. M. United 26 50
4. Tottenham 28 49
5. Newcastle 26 47
6. Liverpool 26 42
7. Brighton 25 42
8. Brentford 27 42
9. Fulham 27 39
10. Chelsea 27 38
11. Aston Villa 27 38
12. Crystal Palace 28 27
13. Wolves 28 27
14. Leeds United 27 26
15. Everton 28 26
16. Nottingham Forest 27 26
17. Leicester City 27 25
18. West Ham United 26 24
19. Bournemouth 27 24
20. Southampton 28 23
Takımlar O P
1. Barcelona 26 68
2. Real Madrid 26 56
3. Atletico Madrid 26 51
4. Real Sociedad 26 48
5. Real Betis 26 45
6. Villarreal 26 41
7. Athletic Bilbao 26 36
8. Rayo Vallecano 26 36
9. Osasuna 26 34
10. Celta Vigo 26 34
11. Mallorca 26 32
12. Girona 26 31
13. Getafe 26 29
14. Sevilla 26 28
15. Cadiz 26 28
16. Real Valladolid 26 28
17. Espanyol 26 27
18. Valencia 26 26
19. Almeria 26 26
20. Elche 26 13
Günün Karikatürü Tümü