Cennet ve cehennem bir neticedir. Netice ise, sebepten ayrı düşünülemez. Başka bir deyişle, neticeyi alıp, sebebi ihmal edemeyiz. Bunlar, bir kağıdın iki yüzü gibidirler. Bir yüzü alınıp, diğer yüzü bırakılamaz. Sebep yok sayılırsa, sonucun cennet mi, yoksa cehennem mi olacağına nasıl karar verilecek!

Kaldı ki, insanın bu dünyaya gönderilmesindeki tek hikmet, onun cennete veya cehenneme gitmesi değildir. Varlıkların biri Allaha, biri şuur sahiplerine, biri de kendilerine bakan üç hikmeti vardır.

Birinci ve en mühim hikmet, insanın bu dünyaya gelmesini, aşama aşama gelişmesini, zıtlarla kuşatılmış bir hayat yaşamasını gerekli kılıyor. insanda yetmişten fazla ilahi isim tecelli edecek, görünecek, yansıyacak, böylece insan da yaratılış gayesine uygun biçimde o isimlere ayna olacaktır. Mabud ismi ibadetleri, Şafi ismi hastalıkları, Gafur ismi kusurları, Tevvab ismi tevbeleri ve bunun gibi daha birçok ilahi isimler dünyada insanın başına gelebilecek pekçok halleri gerektirmektedir.

Cennet bir ödüldür, cehennem de bir ceza. insan dünyada bir imtihanı yaşar. Sonunda kazanır, ya da kaybeder. Rekabetin, yarışın, kazanmak için yapılan mücadelenin ve gayretin olmadığı yerde ne mükafatın bir anlamı kalır, ne de cezanın. Adına "ömür" denilen sınırlı bir zaman parçası içerisinde, insan, hür iradesiyle, kendine bir rol biçer ve eline verilen imkanlarla o rolü oynar. Allah, yoktan var ettiği insanın seçimine ve istediği gibi yaşamasına izin vermiştir. Peygamber ve kitap göndermiş, ama insanları tercih yapmakta serbest bırakmıştır.

Bu öylesine bir serbestiyettir ki, bir adam hevasına uyup, yaratıcısını bile inkar edebilmektedir. Yaradan ise, rızkını verip yaşattığı kulunun bütün redlerine, isyanlarına ve günahlarına o sonsuz sabrıyla tahammül etmekte, herşeye rağmen onu yaşatmaktadır. Bir ömür boyunca, kişi isyanını, Allah da ikramını sürdürmektedir. Peygamberleri vasıtasıyla kullarını uyarmanın dışında bir müdahale söz konusu olmamaktadır.

Cennet ve cehennem, kişinin dünyadaki seçiminin ve yapıp ettiklerinin zaruri bir sonucudur. Adaletin, bir başka deyişle hak sahibine hakkını vermenin belirtisidir. insan cenneti hak etmekte, Allah da vermektedir. Keza, insan cehenneme ehil olacak bir duruma gelmekte, Allah da gerekeni yapmaktadır. Cenneti hak etmek, ya da cehenneme ehil olacak bir duruma gelmek için de mutlaka dünyaya gelmek ve yaşamak gerekir.

Bu iki alemi bir eşitlik gibi düşünebiliriz. "Eşittir" işaretinin sol yanında "iki artı iki," sağ yanında da "dört" rakamı vardır. Bir tarafa "dört" rakamını yazdık mı, öbür tarafa da "iki artı iki" yazmamız gerekir. Ya da, bu tarafa "iki artı iki" yazılmışsa, "eşittir" simgesinin öte yanında işlemin sonucu gösterilmelidir.

Topluca ifade edersek, dünya-ahiret denkleminde, dünya ahireti, ahirette dünyayı gerektirir. Bunlar, bir bütünün birbirinden ayrı düşünülemeyen iki yarısıdır. Tıpkı bir elmanın iki yarısı gibi, biri olmadan öbürü olmaz.

Konuya kader noktasından bakarsak, kaderin hükmü, "falanca adam dünyadaki şu davranışlarından dolayı cennetliktir," şeklindedir. Burada dünya hayatı sebep, ahiret hayatı ise neticedir. Kader, ikisine birden taalluk etmekte, ikisini birden anmaktadır. Yani, cennet denilen "netice"nin "sebeb"i dünyadaki "yaşantılar"dır. Netice, bir sebep var olduğu için netice olur. Sebebin olmadığı yerde neticeden de söz edilemez.

Öğretmen, daha ders yılının başında, bir öğrencisini sınıfta bıraksa ve "Ben senin imtihanları başaramayacağını, tembel bir talebe olacağını ve sınıfta kalacağını biliyorum, onun için de bu okula gelip gitmene gerek görmüyorum ve peşinen sınıfta bırakıyorum," dese, talebe buna haklı olarak itiraz edebilirdi. Allah, bir kısım insanları cehennemde yaratsa ve "Ben sizin buraya layık olduğunuzu bildiğim için dünyaya göndermedim ve imtihana tabi tutmadım," deseydi, itirazlar olabilirdi. Oysa, dünyadaki amellerinden dolayı cehenneme giden kişi, dünyada yaşadıklarını bildiği için kendi kendisinin en önemli şahidi olacaktır. ilahi adaleti onaylamaktan başka yapacak bir şeyi kalmayacaktır.

Peki, Allah bir kısım insanları, onların dünyada yapıp edeceklerini bilmekten dolayı değil de sadece öyle istediği için doğrudan doğruya cennette veya cehennemde yaratamaz mıydı?

Bu sorunun, en baştaki sorudan tamamen farklı olduğunu hatırlatmak isterim. Oradaki soruya, "Madem Allah, kimin cennete, kimin cehenneme gideceğini biliyordu," diye başlanmıştı, burada ise böyle birşey yok. Bu sualde, sınamadan ve Allahın bu sınavın sonucunu bilip bilmemesinden söz edilmiyor, ancak sınavsız olarak, kimi insanların cennette, ya da cehennemde yaratılmasından bahsediliyor.

Bu soruya verilecek cevabımız şudur: Elbette yaratabilirdi! Fakat o zaman, bu durum, cehennemde yaratılanlar için tam bir zulüm olurdu. Sonsuz adalet sahibi olan Allah, böyle bir zulmü işlemekten münezzehtir. Ayrıca, hiç sebep yokken böyle bir ayırım yapılması abes olurdu ki, Allah abes iş yapmaz, çünkü Hakîmdir, her işi hikmetledir.

insan, doğrudan doğruya cennette yaratılsaydı, onun meleklerden farkı kalmazdı. Oysa, Allahın hürriyetsiz ve isyansız kulları sayısızdır ve bunun için insana gerek yoktur. insan cennette yaratılsaydı, demek, insanın yaratılış gayesini hiç bilmemek olur. O, iradeli bir varlıktır, hürriyet sahibidir, dilerse inanır, dilerse inanmaz. inanmaması ve ibadet etmemesi mümkün iken, kendi isteğiyle iman edip kulluk etmesidir onu değerli ve ayrıcalıklı kılan.

Konuyu dikkatle düşününce varacağımız nokta şu olacaktır: insanın yoktan var olması, dünya hayatını yaşaması, seçimleri ve davranışlarıyla sınanması, bu dünyadan ölümle ayrılması, kabirde bir süre beklemesi, sonra dirilmesi, hesaba çekilmesi, yapıp ettiklerine göre cehenneme veya cennete gitmesi biçimindeki sıralama selim aklın da onaylayacağı en uygun bir kader çizgisi ve en adil bir uygulamadır.

Kişi, itiraz ederek, ya da faraziyeler üreterek ne bu çizgiyi değiştirebilir, ne imtihanını yok edebilir, ne de ilahi iradeye karşı koyabilir. Yapması gereken, sorumluluğunu bilmek, rolünü benimsemek ve Rabbini razı edecek bir hayat yaşamaktır.

Mutlak realite şudur: Biz dünyadayız ve önümüzde de ölüm var. Tek kurtuluş yolu, kulluk şuuruyla yaşamak, Allahın rızasını ve cennetini kazandıracak ameller işlemek. Sınavına çalışmayan, sonra da kusurunu perdelemek ve kendine bahane bulmak için eğitim sistemini eleştiren çocuk gibi davranarak bizi sımsıkı kuşatan bu realitenin dışına çıkmamıza imkan yok!

ÖMER SEVİNÇGÜL