03.11.2022, 14:48

Beyoğlu'nda devr-i âlem

Şu ara her yerde, herkesin dilinde akıllı otomobil TOGG var. “Devrin Otomobili” mottosuyla seri üretimine başlanan TOGG’un özellikleri sayıla sayıla bitirilemiyor. Dolayısıyla herkes Mart ayında “asfaltı ağlatacak” hem yerli, hem elektrikli, hem de “akıllı otomobil”le seyahat edebilmenin hayali kuruyor.

Kimileri “devrin otomobili”nin hayalini kuradursun, biz tercihimizi şimdilik nostaljiden yana kullanarak İETT otobüsü ile ilklerin beldesi kadîm Beyoğlu’na doğru ilerliyoruz.

Beyoğlu'nda devr-i âlem

İstanbul’un ilk camisi Arap Camii, İstanbul’un ilk kulesi Galata Kulesi, fetihten sonra kurulan ilk tersane ve top döküm merkezi Tophane-i Amire, ilk atlı ve elektrikli tramvayı, yer altı füniküler sistemi olarak dünyanın ilk metrosu Tünel, ilk modern belediye binası, ilk tiyatro Odeon Tiyatrosu, ilk sinema salonu Pathé, Türkiye’nin ilk elektrikli asansör sisteminin kullanıldığı yapı Pera Palace, İstanbul’un ilk stadı Taksim Stadyumu, ilk Osmanlı Bankası Bank-ı Dersaadet ve daha saymakla bitirilemeyecek birçok ilk Bizans döneminden beri kültür, eğlence ve ticaret merkezi olan Beyoğlu’nda bulunuyor.

*

Ekim, Kasım’a göz kırpıyor!.. Her yer cıvıl cıvıl. İstanbul’da sonbahar değil, yazdan kalma bir hava var. 7’den 70’e tutun da pusetteki bebeye kadar her yaştan insan “fırsat bu fırsat” deyip caddeleri, sokakları, sahilleri doldurmak için yarışıyor.

Adım atacak yer yok!.. Türk Lirası’nın pul olduğunu duyan her dinden, her dilden, her renkten, her sınıftan dünya vatandaşı burada. İstanbul’un dillere destan güzelliğini duyup gelen mi, ipini koparıp memleketinden kaçan mı, “yol geçen hanı” belleyip mitili banklara atan mı dersiniz hepsi burada...

Müslimide burada, gayrimüslimi de... Arlısıda burada, arsızı da... Yollusuda burada, yolsuzu da... Jönüde burada, figüranı da... Entelide burada, mankeni de!.. Gaddarıda burada, mazlumu da... Hapçısıda burada, kapkaççısı da... Say say bitmiyor, ne ararsan var; iyiside, kötüsü de... 72 milletin festivali 7/24 fasıla vermeden devam ediyor.

Rusundan Almanına, İranlısından Amerikalısına, İngilterelisinden Suudi Arabistanlısına, Iraklısından Fransalısına, İsrallisinden Kuveytlisine, Ürdünlüsünden İtalyalısına, Özbekistanlısından Azerbeycanlısına dahası Şarklısından Garplısına herkes aynı havayı, aynı caddeyi paylaşıyor. Demek ki neymiş; fikirler başka başka olsa da dünya herkese yetermiş... Barış ve hoşgörünün olduğu yerde kurt ile kuzu birlikte gezermiş!..

Turizmde patlama yaşanıyor!.. Bu yılın 9 ayında Türkiye’yi 40 milyon 246 bin, İstanbul’u ise 11 milyon 787 bin 834 turist ziyaret etmiş...

Balık, şiş kebap, baklava çok leziz; sadece leziz değil, sudan ucuz!.. (Ha bu arada su demişken, barajlardaki oran yüzde 42’ye düşmüş.) Otellerde, lokantalarda, cafelerde, eğlence merkezlerinde damping var!.. Bütün mekânlar full...

Oğlanlar vücutlarını acayip acayip şekillerle dövmeletmiş; kızlar bacak, göğüs ve göbek dekoltesini salmış; hatunlar siyah gözlüklerine uygun tesettüre bürünmüş “iki kapılı han”ın nimetlerini kıtlıktan çıkmış gibi semiriyor!.. Ceplerdeki döviz harca harca bitmiyor!..

Otobüsler, vapurlar, metrolar, nostaljik tramvaylar, metrobüsler hıncahınç, dolup dolup boşalıyor. Sanki herkes bu yazdan kalma günü dolu dolu yaşamak, fırsatı kaçırmamak için dünyanın her yerinden koşup buraya gelmiş.

Beyoğlu'nda devr-i âlem

*

Taksim Meydanı’nda, İstiklâl Caddesi’nde iğne atsan yere düşmüyor!.. Taksim Camii’nden aşk makamında okunan ezana sokaklardan, caddelerden insan seli akıyor... Nimetleri saymakla bitirilemeyecek Rabbe dualar eşliğinde secde ediliyor...

Sonrasında ya Taksim Camii’nin gölgesinde oturup meydan seyrede dalınıyor, ya da İstiklâl Caddesi’de seyr-ü sefer ediliyor...

Dan, dan, dan!..

Nostaljik tramvay geliyor!..

Çekilin yoldan!..

*

İstiklâl Caddesi’deki mekânların vitrinleri janjanlı, sokak çalgıcıları heyecanlı, nostaljik tramvayı dan danlı!..

“İlklerin beldesi” dedik ya Beyoğlu için. İlklerden olan “nostaljik tramvay”a binmeden önce birazcık tarihin derinliklerine seyahat edelim...

İlk atlı tramvay 31 Temmuz 1871 yılında İstanbul’da Azapkapı-Galata-Tophane-Beşiktaş hattında çalışmaya başlamış. Daha sonra ise Eminönü-Aksaray, Aksaray-Yedikule ve Aksaray-Topkapı hatlarının ardından Voyvoda’dan Kabristan Sokağı-Tepebaşı-Taksim-Pangaltı-Şişli, Bayezid-Şehzadebaşı, Fatih-Edirnekapı-Galatasaray-Tünel ve Eminönü-Bahçekapı’da hizmet verilmeye başlanmış. 1880 yılında tramvaylarda durak uygulamasına geçilmiş. 1883 yılında Galata, Tepebaşı ve Cadde-i Kebir’e (İstiklâl Caddesi) tramvay hattı döşenerek atlı tramvayların faaliyet ağı genişletilmiş.

(Otomobillerin daha İstanbul caddelerinde arz-ı endâm etmediği bu dönemde atlı tramvaylarda büyük bir yoğunluk yaşanıyormuş. Şişhane Yokuşu’nda yorulan atlar Taksim’de dinlendiriliyor, yerlerine de dinlenen atlar geçiriliyormuş. En çok kullanılan Şişhane-Kurtuluş arasında çalışan tramvayların atları, Dingo ismli ahır sahibinin ahırında dinlendiriliyormuş. Fakat aşırı yoğunluktan dolayı buraya giren çıkanın haddi hesabı olmadığından bazen karmaşa yaşanıyor; yorgun atlar dinlenemeden tekrar tramvaya koşuluyormuş. İşte bu karmaşadan dolayı “Dingo’nun Ahırı” Türkçeye de deyim olarak yerleşmiş. Şimdilerde her ne kadar “Dingo’nun Ahırı”nın yerinden yeller esse de; deyim dilden dile, nesilden nesile aktarılıyor.)

1912 yılında Balkan Harbi’nin başlaması üzerine İstanbul Tramvay Şirketi’ne ait 430 adet atı 30 bin liraya satın alınınca, İstanbul 1 yıl süreyle tramvaysız kalmış. 1913 yılında Silahtarağa’da Türkiye’nin ilk elektrik fabrikası kurularak 11 Şubat 1914’te önce tramvay şebekesine, ardından da şehre elektrik verilmiş. İstanbul’da toplu ulaşımın miladı sayılan, yayaları uyarmak için atların önünde koşarak ellerindeki borazanıyla yayaları “kenara çekilin...” diyerek uyaran vardacılarıyla ünlü 45 yıllık atlı tramvayların işletmecilik serüveni 1914 yılında son bulmuş. Böylece atlı tramvay yerini, 1914 yılında elektrikliye bırakmış. İlk elektrikli tramvay, Karaköy-Ortaköy arasında hizmete başlamış.

*

Beyoğlu'nda devr-i âlem

İşte o tramvay hatlarından birisi hâlâ İstiklâl Caddesi’nin kaotik insan selinin arasında hizmet vermeye çalışıyor. Vatman, Tünel ve İstiklâl Caddesi’nden getirdiği yolcularını Taksim Meydanı’na indirdikten sonra tekrar yola devam etmek için yaramazlıkta sınır tanımayan çocuklarla cedelleşiyor. Tramvayın demirlerine sülük gibi yapışan afacanlar onca şımarıklık ve bitmek bilmeyen özçekimden sonra bile tramvayın peşini bırakmak istemiyor.

Eeee biz yetim miyiz?!..

- Heeey delikanlı, bizi de bi kaç kare çeker misin?!..

Şipşak!..

- Abi on numara oldu!..

- Eyvallah!..

Durmak yok, nostaljik tramvayla Tünel’e devam!..

- Gençler, abiler, ablalar, amcalar ilerleyelim!..

- Youth, brothers, brothers, older sisters, uncles let’s move forward!..

İstiklâl Caddesi’nin vitrinleri janjanlı, sokak çalgıcıları heyecanlı, nostaljik tramvayı dan danlı!..

Dan, dan, dan!..

Nostaljik tramvay geliyor!..

Çekilin yoldan!..

Tramvayın dışı başka, içi başka bir âlem!.. Pencereler dibine kadar açık, rüzgâr sağdan soldan püfür püfür esiyor... Sevgilisinin beline sarılanlar, ağlayan çocuğunu pışpışlamayanlar, bastonuna çenesini dayamış “ah gençliğim, ahhh...” diye iç geçiren ihtiyarlar, sağa sola hayran hayran bakan ecnebiler; Fransa Başkonsolosluğu’nun, Hüseyin Ağa Camii’nin, İstanbul Sinema Müzesi’nin, Atlas Sinemaları’nın, Çiçek Pasajı’nın, Galasaray Lisesi’nin, Yapı Kredi Kültür Sanat Merkezi’nin, Mehmed Âkif Hâtıra Evi’nin, Sent Antuan Kilisesi’nin, Pera Müzesi’nin Odakule’nin, Suriye Pasajı’nın, Rusya Başkonsolosluğu’nun önünden ilerliyor.

Vatman her durakta durup, ara kapıyı açarak şark ve garplı turistlere, “inecek var mı?..” (will descend ıs there?..) anonsu yapıyor. Caddedeki kalabalığa rağmen kazasız, belasız Tünel’e ulaşıyor. Kimileri kendini Galata’dan aşağı salarken, kimileri yeni bir nostaljiyi yakalama telaşıyla Tünel’e koşuyor.

***

Beyoğlu'nda devr-i âlem

Bineceğimiz tarihî Tünel’in hikâyesine de azıcık göz atalım...

Dünyanın ilk yer altı toplu taşıma füniküler sistemi olarak kabul edilen Tünel’in hikâyesi mühendis Eugene Henri Gavand’ın girişimiyle başlamış. İstanbul’a turist olarak gelen Gavand, dönemin ticaret ve bankacılık merkezi Galata ile eğlence hayatının kalbinin attığı Pera’yı birbirine bağlayacak asansör tipinde bir demiryolu projesi hazırlayarak Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz’in huzuruna çıkmış.

Gavand, 10 Haziran 1869’da Tünel’in yapım imtiyazını almış. “Yap-İşlet-Devret Modeli”yle işletme süresi 42 yıl olarak belirlenen Tünel’in yapım çalışmaları 30 Haziran 1871’de başlamış ve 5 Aralık 1874’te tamamlanmış. Tünel, yerli ve yabancı davetli topluluğunun katıldığı görkemli bir törenle 17 Ocak 1875’te hizmete girmiş. 1 Mart 1939’da millîleştirilen Tünel, 16 Haziran 1939’da İstanbul Elektrik, Tramvay ve Tünel İşletmeleri (İETT) Umum Müdürlüğü’ne devredilmiş.

Buharlı sistemle çalışan Tünel’in ilk sefere başladığında iki tarafı açık olan ahşap vagonları elektrik olmadığından, gaz lambalarıyla aydınlatılıyormuş. Tünel, İkinci Dünya Savaşı yıllarında bazı malzemeleri satın alınamadığı için bir süre yolcularından ayrı kalmış.

1971’de yenilenerek elektrikli hale gelen Tünel, 350 beygir gücündeki elektrik sistemiyle, 573 metrelik mesafeyi 90 saniyede alıyor. 16 metre boyundaki iki vagonuyla bir seferde yaklaşık 170 kişiyi taşıyor. Tünel, her gün ortalama 200 defa sessizce ilerleyerek Karaköy ile Beyoğlu’nu birbirine bağlarken, yolcularına kısacık da olsa 147 yıldır keyifli seyahat imkânı sunuyor.

Beyler, bayanlar metro kalkıyor, Karaköy yolcusu kalmasın!..

*

Kıymetli okurlar ezcümle dememiz o ki, “devrin arabaları”na binmek zenginin, nostaljik keyif yapmak gönlü enginin işi. Başka bir mekan, zaman ve yolculukta buluşmak üzere, haydi uğurlar ola!..

Yorumlar (0)
15
açık
Namaz Vakti 29 Mart 2024
İmsak 05:18
Güneş 06:45
Öğle 13:14
İkindi 16:45
Akşam 19:32
Yatsı 20:54
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 81
2. Fenerbahçe 30 79
3. Trabzonspor 30 49
4. Beşiktaş 30 46
5. Kasımpasa 30 43
6. Başakşehir 30 42
7. Rizespor 30 42
8. Antalyaspor 30 41
9. A.Demirspor 30 39
10. Alanyaspor 30 39
11. Sivasspor 30 38
12. Samsunspor 30 36
13. Kayserispor 30 36
14. Ankaragücü 30 33
15. Hatayspor 30 33
16. Konyaspor 30 33
17. Gaziantep FK 30 31
18. Karagümrük 30 30
19. Pendikspor 30 29
20. İstanbulspor 30 13
Takımlar O P
1. Eyüpspor 27 64
2. Göztepe 27 56
3. Sakaryaspor 27 47
4. Ahlatçı Çorum FK 27 45
5. Kocaelispor 27 45
6. Bodrumspor 27 44
7. Boluspor 27 43
8. Bandırmaspor 27 41
9. Gençlerbirliği 27 40
10. Erzurumspor 27 37
11. Ümraniye 27 33
12. Keçiörengücü 27 32
13. Manisa FK 27 31
14. Şanlıurfaspor 27 27
15. Tuzlaspor 27 27
16. Adanaspor 27 27
17. Altay 27 15
18. Giresunspor 27 7
Takımlar O P
1. Arsenal 28 64
2. Liverpool 28 64
3. M.City 28 63
4. Aston Villa 29 56
5. Tottenham 28 53
6. M. United 28 47
7. West Ham United 29 44
8. Brighton 28 42
9. Wolves 28 41
10. Newcastle 28 40
11. Chelsea 27 39
12. Fulham 29 38
13. Bournemouth 28 35
14. Crystal Palace 28 29
15. Brentford 29 26
16. Everton 28 25
17. Luton Town 29 22
18. Nottingham Forest 29 21
19. Burnley 29 17
20. Sheffield United 28 14
Takımlar O P
1. Real Madrid 29 72
2. Barcelona 29 64
3. Girona 29 62
4. Athletic Bilbao 29 56
5. Atletico Madrid 29 55
6. Real Sociedad 29 46
7. Real Betis 29 42
8. Valencia 28 40
9. Villarreal 29 38
10. Getafe 29 38
11. Las Palmas 29 37
12. Osasuna 29 36
13. Deportivo Alaves 29 32
14. Mallorca 29 30
15. Rayo Vallecano 29 29
16. Sevilla 29 28
17. Celta Vigo 29 27
18. Cadiz 29 22
19. Granada 28 14
20. Almeria 29 13
Günün Karikatürü Tümü