3. İctihad/gücü sonuna kadar harcamak
İctihad, insan gücünü sonuna kadar harcamaktır.
İnsanın bittiği yerde ilahî lütuf başlar. Az çalışmakla çok şey elde edilmez. Çok çalışmak, çalışmaya devam etmek, yılmamak, yıkılmamak, sıkıntılara katlanmakla hedefe ulaşma imkânı vardır.
İnsan, “bittim” deyince; Allah Teâlâ “yettim” demektedir. Hz. Peygamber Efendimizin (s.a.s.) hayatında bu çok görülmüştür. Bununla ilgili şu âyet-i kerîme çok manidardır:
اَمْ حَسِبْتُمْ اَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذ۪ينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْۜ مَسَّتْهُمُ الْبَأْسَٓاءُ وَالضَّرَّٓاءُ وَزُلْزِلُوا حَتّٰى يَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مَعَهُ مَتٰى نَصْرُ اللّٰهِۜ اَلَٓا اِنَّ نَصْرَ اللّٰهِ قَر۪يبٌ.
“(Ey müminler! ) Yoksa siz, sizden önce gelip geçenlerin başına gelenler size de gelmeden cennete gireceğinizi mi sandınız? Yoksulluk ve sıkıntı onlara öylesine dokunmuş ve öyle sarsılmışlardı ki, nihayet (o zamanki) Peygamber ve beraberindeki müminler: Allah'ın yardımı ne zaman! dediler. Bilesiniz ki Allah'ın yardımı (işte o zaman) yakındır.”
(Bakara sûresi 2/214.)
Nice peygamber ve beraberindeki Allah erleri Allah yolunda Allah için ve Allah’ın dini yaşansın için sıkıntıya katlandılar. Sonunda hem dünya nimetini hem âhiret sevabını elde ettiler:
وَكَاَيِّنْ مِنْ نَبِيٍّ قَاتَلَۙ مَعَهُ رِبِّيُّونَ كَث۪يرٌۚ فَمَا وَهَنُوا لِمَٓا اَصَابَهُمْ ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكَانُواۜ وَاللّٰهُ يُحِبُّ الصَّابِر۪ينَ . وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ اِلَّٓا اَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَاِسْرَافَنَا ف۪ٓي اَمْرِنَا وَثَبِّتْ اَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِر۪ينَ. فَاٰتٰيهُمُ اللّٰهُ ثَوَابَ الدُّنْيَا وَحُسْنَ ثَوَابِ الْاٰخِرَةِۜ وَاللّٰهُ يُحِبُّ الْمُحْسِن۪ينَ۟.
“Nice peygamberler vardı ki, beraberinde birçok Allah erleri bulunduğu halde savaştılar da, bunlar, Allah yolunda başlarına gelenlerden dolayı gevşeklik ve zaaf göstermediler, boyun eğmediler. Allah (böyle) sabredenleri sever. Onların sözleri, sadece şöyle demekten ibaretti: Ey Rabbimiz! Günahlarımızı ve işimizdeki taşkınlığımızı bağışla; ayaklarımızı (yolunda) sabit kıl; kâfirler topluluğuna karşı bize yardım et! Allah da onlara (hem) dünya nimetini ve (hem daha da önemlisi,) ahiret sevabının güzelliğini verdi. Allah, muhsinleri (iyi yapanları, iyilik yapanları ve ihsan derecesinde kulluk edenleri) sever.”
(Âl-i Imrân sûresi 3/146-148.)