Şeyh Fahrettin El-Arnasi'nin Fetvaları ve Yöntemi

Şeyh Fahreddin’in fıkhî yönüne etki eden şüphesiz onun içinde yaşadığı toplum olmuştur. Halk, aralarında bir anlaşmazlık çıktığında çoğu defa mahkemelere değil, çevrede bulunan ehil bir âlime gidiyor, onun vereceği hükme göre hareket ediyor ve problemlerini bu şekilde çözüyorlardı.

BİLİM TEKNOLOJİ 10.10.2021, 00:29 10.10.2021, 00:38 Ramazan Peri
Şeyh Fahrettin El-Arnasi'nin Fetvaları ve Yöntemi

Şeyh Fahreddin’in fıkhî yönüne etki eden şüphesiz onun içinde yaşadığı toplum olmuştur. Şöyle ki; Doğu ve Güneydoğu halkı, İslam dinini özümsemiş, bu dini hayatlarının her alanına yansıtmışlardır. Halkın doğum günlerinde, düğünlerinde, sünnetlerinde, mevlitlerinde, yas günlerinde kısacası hayatının her safhasında dinin izlerini ve etkilerini görmemiz mümkündür.

Bu halk, aralarında bir anlaşmazlık çıktığında çoğu defa mahkemelere değil, çevrede bulunan ehil bir âlime gidiyor, onun vereceği hükme göre hareket ediyor ve problemlerini bu şekilde çözüyorlardı. Bu çözüm şekli, hem kolay hem de pratik oluyordu. Eskisi gibi değilse de, bugün aynı durum devam etmektedir. Âlimlere başvuran halk, çoğu zaman sordukları soruya sözlü cevap alırken, bazen de ikna olmayanlara göstermek üzere bu âlimlerden yazılı bir belge de alıyorlardı.

Bu bölgede yaşayan halk, mezhep bakımından genelde Şâfiî’dir. Dolayısıyla verilen fetvalar da Şafiî mezhebine göre veriliyordu. Âlimler, Şâfiî mezhebinde çözüm bulamadıklarında, diğer mezheplere başvuruyorlardı.

Şeyh Fahreddin, özetle anlattığımız böyle bir toplumda yaşıyordu. Günden güne itibarı artan Molla Fahreddin, görev yaptığı camide tedrisat yapıyor, halkın hem dinî hem de dünyevî sorunlarını dinliyor ve çözüme kavuşturuyordu. Öyle ki, bulunduğu cami, halkın sorunlarını çözen bir merkez haline gelmişti.

ŞEYH FAHREDDİN’İN FETVA YÖNTEMİ

Fetva sözlükte “bir olayın hükmünü açıklayan veya hükmünü koyan, güçlükleri çözen kuvvetli cevap” anlamlarına gelir. Istılahta ise, fıkhî bir meselenin dinî hukukî hükmünü açıklama, fâkih bir kimsenin, sorulan fıkhî bir meseleye yazılı veya sözlü olarak verdiği cevap, ortaya koyduğu hüküm demektir.[1] Fetvâ ve içtihadın anlamları birbirine yakın olmakla beraber, fetvânın anlamı içtihadın anlamına göre daha dar kapsamlıdır. İçtihat işiyle uğraşan kişiye müçtehit, fetva verme işiyle uğraşan kişiye ise, müftî (fetva veren) denilmektedir. Müçtehitte bulunması gereken şartlar olduğu gibi, müftîde de bazı şartlar gereklidir. İmamü’l-Haremeyn diye tanınan Cüveynî, Verekât isimli kitabında şu şartları saymıştır: “Fıkhın usul ve furuʻunu, mezheplerin görüşlerini, hükümlerin ıstınbât hususunu, hüküm ayetlerini ve bunlarla ilgili hadisleri bilmek.”[2] Ayrıca, müftî fetva verirken müsteftiden (fetva isteyen) gelen soruyu iyi anlamalı, vereceği cevabı da anlaşılır bir şekilde vermelidir. Müftî, stres, hasta ve kızgın durumlarda fetva vermemelidir. Aksi takdirde müftî, verdiği fetvayı yanlış verir, maddi sorumluluk ve manevi vebâl altına girmiş olur.

İslam hukuku literatüründe verilmiş olan fetvalardan oluşan kitaplar pek çoktur. Bu kitaplar, yazıldığı dönemin sosyal, siyasal, ekonomik ve dini problemlerini yansıtmaktadır. Osmanlı Devleti’nin Şeyhü’l-İslamlık makamında görev yapan birçok ilim adamının kendi fetvalarını içeren kitapları bulunmaktadır. Mesela, Fetâvây-ı Abdurrahim, Fetâvây-ı Ali Efendi, Fetâvây-ı Ankaravî gibi. Günümüzde de güncel birçok fıkhî probleme çözüm niteliğinde fetva kitapları mevcuttur. Örneğin, Yusuf Karadavî’nin el-Fetâvâ’l-Muâsıra, Vehbe Zuhaylî’nin Fetâva’l-ʻAsr, Muhammed Said Ramazan Butî’nin (v. 1434/2013) Menşürâtün İctimâʻiyye, Halil Gönenç’in Günümüz Meselelerine Fetvâlar ve Abdülaziz Beki’nin da Güncel Ticârî Meseleler gibi fetva kitapları mevcuttur.

Şeyh Fahreddin’in fetvalarını ihtiva eden bir kitabı olmasa da, verdiği fetvaların yazılı olmasını gerektiren bazı durumlar olmuştur. Mesela, O’na gelen mektuplarda fıkhî bir soru varsa, soruyu soran kişinin, cevabını yazılı isterse, bu durumlarda Şeyh

Fahreddin, verdiği cevabı yazılı olarak vermiştir. Molla Fahreddin, kendisine müçtehit gözüyle bakmadığı için, verdiği bütün fetvaları klasik İslam hukuku kitaplarından alıntı yaparak vermiştir. Fetva vermeden önce fetvayı bulunduğu yerdeki âlimlere arz etmiş, onların da bu fetvayı tasdik etmelerini istemiştir. Bunun sebebini de şu şekilde açıklamıştır, “ben, sizin de benimle birlikte fetva verme sevabına ortak olmanızı istiyorum.” Buna ilaveten bazı fetvalarında, fetvasına katʻiyet kazandırmak için diğer ilimlerden faydalanmıştır. Bu ilimlerin başında da mantık ilmi gelmektedir. Medresede okuttuğu bu ilim kendisinde meleke haline gelmiş, fetva verirken, bu ilmi kolaylıkla kullanmıştır. Molla Fahreddin’in fetva verirken İzlediği yöntemi, şu şekilde sıralamamız mümkündür.

Sorulan soruyu en ince ayrıntısına kadar tahlil etmek.[3]

Mezhebin kaynaklarını göz önünde bulundurmak.[4]

Söz konusu mezhebe mensup imamların görüşlerini en muʻtemet olanından en zayıfına göre sıralamak.[5]

Bir sorunun fetvası, soranın mezhebinde bulunmuyor ise, dört mezhep kaynaklarını araştırıp uygun olana göre fetva vermek.[6]

Dört mezhebin en kuvvetli görüşlerine göre fetva yoksa bu dört mezhebin zayıf görüşlerine göre fetva vermek.[7]

Dört mezhepte de zayıf görüşler dâhil fetva bulunmazsa, dört mezhebin dışındaki görüşleri taklit etmeyi caiz görmemek.[8]

Şeyh Fahreddin’in yaşadığı çevrenin çoğu Şâfiî olduğu için, sorulan sorular ve istenen fetvalar genellikle Şâfiî mezhebinde göre olmuştur. Hanefî mezhebine göre de fetva veren Molla Fahreddin, genellikle Şafiî mezhebine göre fetva vermiştir. Molla Fahreddin’in, Şâfiî fıkhında en fazla istifade ettiği klasik kaynaklar İbn Hacer elHeytemi’nin[9] (v. 974/1567) Tuhfetu’l-Muhtâc’ı ve Remli’nin[10] (v. 1004/1556)

Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc’ı olmuştur. Hanefî mezhebi kaynaklarından ise, İbn Abidîn’in (v. 1252/1836) Reddü’l-Muhtâr’ını çok kullanmıştır.

ŞeyhFahreddin, verdiği fetvaları güvenilir kaynaklara dayandırıyordu. Onun fetvaları çok güvenilir olduğu için, birçok yerden kendisine soru soruluyordu. Verdiği fetvaların doğruluğundan emin olduğu için, verdiği bu fetvaların arkasında durmuştur. Örneğin, daha sonra fetvalar bölümünde değineceğimiz “Hıristiyanların Metruk Arazileriyle İlgili Fetva” sına bazı âlimlerden gelen itirazlara verdiği yazılı cevabı gösterebiliriz. Bu fetvaya itiraz edenlerden biri de, hocası olan Molla Hasan Tilmizî’nin oğlu Molla Süleyman’dır. Bu fetvayı kabul edenler olduğu gibi, kabul etmeyenlerde olmuştur. Nihayetinde bu fetvaya karşı çıkan ile bu fetvayı destekleyen iki âlim, görüşlerini destekleyen birer mektup günün müdakkik âlimi olan Molla Abdülvahhap Dêrizbînî’ye (v.1971) göndermişler ve O’nun bu konuda aralarında hakem olmasını talep etmişlerdir. O da kabul etmiş ve onlara aşağıda fotoğrafını verdiğimiz mektubu göndermiştir. Bu mektupta Molla Fahreddin’in delilleri az olmakla beraber, verdiği fetvanın doğru olduğunu belirtmiş ve Molla Fahreddin’i te’yid etmiştir.

Muhammed Latif ALTUN

Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı

--------------------------

[1] Komisyon, Dinî Kavramlar Sözlüğü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010, Fetvâ Mad. s. 181.

[2] Cüveynî, Ebu’l-Meâlî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf b. Muhammed el-Cüveynî, İmâmü’lHaremeyn (v. 478/1028), el-Verekât, s. 29.

[3] Bu yöntemi, talak fetvalarında görmemiz mümkündür. Örneğin, (طلاق - Talak) kelimesi, titizlikle incelendikten sonra fetva verilmiştir. (Bkz. Boşama-1).

[4] Molla Fahreddin fetva verirken, birçok kaynaktan nakillerde bulunmuştur. Bu nakilleri yaparken, mezhebin klasik kitaplarından faydalanmıştır. Örneğin, Şafiî mezhebine göre fetva verdiği zaman, genellikle Tuhfetü’l-Muhtâc, Nihâyetü’l-Muhtâc ve İʻâne’den faydalanmıştır. Hanefiye göre fetva verdiği zaman, genellikle Reddü’l-Muhtâr’dan faydalanmıştır.(Bkz. “Evlenecek Erkeğin Ekonomik Bakımdan Kıza Denk Olması, Hamile Kadının Zinadan Sonra ki İddeti” başlıklı fetvalar).

[5] Molla Fahreddin, fetva verilirken, mezhep içindeki en kuvvetli görüşten başlayıp en zayıyıfa göre fetva verilmesi gerektiğini savunmuştur. (Bkz. Üçüncü Fasıl: Hüküm Ve Fetva Vermede Şafiî Mezhebi Âlimlerinin Muʻtemed Görüşleri). Molla Fahreddin, müsteftinin (vetva isteyen) mezhebinde fetva bulamadığı takdirde, başka bir mezhebi taklit etmekten çekinmemiştir. (Bkz. Evlenecek Erkeğin Soy Bakımından Kıza Denk Olması Hakkındaki Fetva).

[7] Duruma göre fetva fermek zaruri ise, Molla Fahreddin mezhebin zayıf görüşüne göre dahi fetva vermiştir. (Bkz. Evlenecek Erkeğin Soy Bakımından Kıza Denk Olması Hakkındaki Fetva).

[8] Molla Fahreddin, dört mezhep bilinip, karar kıldıktan sonra, bunların dışındakilerle fetva vermeyi kabul etmemiştir. (Bkz. Üçüncü Fasıl: Hüküm Ve Fetva Vermede Şafiî Mezhebi Âlimlerinin Muʻtemed Görüşleri). Örenğin, Molla Fahreddin, demir mermilerle avlanmanın caiz olmadığını, Şevkânî ve arkadaşlarını taklit edip, buna cevaz vermenin mümkün olmadığı görüşündedir. (Bkz. “Üçüncü Fasıl: Hüküm Ve Fetva Vermede Şafiî Mezhebi Âlimlerinin Muʻtemed Görüşleri” başlığından hemen önce).

[9] Heytemî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddin Ahmed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Hacer (elHeysemi) el-Mekkî (v. 974/1567). Tahsil ve eğitimini babasının şeyhi meşhur sufi İbn Ebi’l-Hamâil ve Muhammed es-Senâvî’den aldı. Tahsilini Ezher’de sürdürdü. Zekeriyya el-Ensari Abdülhak es-Sinbî, er-Remlî, Ebu’l-Hasan el-Bekrî, eş-Şihabul Bulkînî ve Tablavî gibi âlimlerden ders aldı.(Özel, Ahmed, Hanefi Fıkıh Âlimleri, s. 201)

[10] Remlî, Şihâbuddin Muhammed b. Ebi’l-Abbas Ahmed b. Hamza b. Şihabuddin (v. 1004/1556). Küçük Şâfiî olarak meşhurdur.

Yorumlar (0)
Namaz Vakti 27 Mart 2023
İmsak 05:24
Güneş 06:50
Öğle 13:15
İkindi 16:44
Akşam 19:30
Yatsı 20:50
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 25 60
2. Fenerbahçe 24 54
3. Beşiktaş 25 49
4. A.Demirspor 25 45
5. Trabzonspor 25 44
6. Başakşehir 24 41
7. Kayserispor 25 38
8. Konyaspor 25 34
9. Karagümrük 24 31
10. Antalyaspor 25 28
11. Alanyaspor 25 28
12. Sivasspor 25 27
13. Kasımpaşa 25 26
14. Gaziantep FK 25 25
15. Ankaragücü 24 25
16. İstanbulspor 24 24
17. Giresunspor 24 23
18. Hatayspor 24 23
19. Ümraniye 25 22
Takımlar O P
1. Samsunspor 27 57
2. Eyüpspor 27 53
3. Rizespor 26 49
4. Sakaryaspor 27 49
5. Pendikspor 26 47
6. Keçiörengücü 27 47
7. Bodrumspor 27 42
8. Manisa FK 26 42
9. Boluspor 26 41
10. Bandırmaspor 26 40
11. Göztepe 26 38
12. Tuzlaspor 27 28
13. Erzurumspor 26 25
14. Altay 27 25
15. Adanaspor 27 25
16. Altınordu 26 20
17. Gençlerbirliği 26 18
18. Denizlispor 27 17
19. Yeni Malatyaspor 27 16
Takımlar O P
1. Arsenal 28 69
2. M.City 27 61
3. M. United 26 50
4. Tottenham 28 49
5. Newcastle 26 47
6. Liverpool 26 42
7. Brighton 25 42
8. Brentford 27 42
9. Fulham 27 39
10. Chelsea 27 38
11. Aston Villa 27 38
12. Crystal Palace 28 27
13. Wolves 28 27
14. Leeds United 27 26
15. Everton 28 26
16. Nottingham Forest 27 26
17. Leicester City 27 25
18. West Ham United 26 24
19. Bournemouth 27 24
20. Southampton 28 23
Takımlar O P
1. Barcelona 26 68
2. Real Madrid 26 56
3. Atletico Madrid 26 51
4. Real Sociedad 26 48
5. Real Betis 26 45
6. Villarreal 26 41
7. Athletic Bilbao 26 36
8. Rayo Vallecano 26 36
9. Osasuna 26 34
10. Celta Vigo 26 34
11. Mallorca 26 32
12. Girona 26 31
13. Getafe 26 29
14. Sevilla 26 28
15. Cadiz 26 28
16. Real Valladolid 26 28
17. Espanyol 26 27
18. Valencia 26 26
19. Almeria 26 26
20. Elche 26 13
Günün Karikatürü Tümü