Malatya Kale İlçesi

Kale İlçemiz, eski ismiyle İzollu olarak bilinmekteydi. 1560 yılına ait tahrir defterine göre îzoli Kömri, yani bugünkü Kömürhan yöresi anlaşılmaktadır.

18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda İskân Siyaseti adlı esere göre 1760 yılında 1000 kadar çadıra sahip olan, Malatya kazasının Çoban nahiyesinde yaşayan halk Erzurumda yaylayan, Diyarbakır'da kışlayan göçer tarzına sahipti. Yöre halkı, 16. yüzyıl belgelerine göre Türkmenler grubundandır. Sultan Alaaddin Keykubat’ın da tasdik etmiş olduğu 1186 tarihli bir soy kütüğünde, on iki Türk oymağından birisi olarak adı geçen İzoli aşireti, Horasan’dan Anadolu’ya gelen bir Türk aşireti olarak gösterilmektedir. Şecerenin yazıldığı tarihten önce Urfa civarlarında bulundukları sırada, bunlardan bir kol Malatya-Elazığ arası bölgeye göç ederek, 1530 yıllarında Cubas nahiyesinde Dayı köyüne yerleşmişlerdir. Fırat’ın karşı yakasında günümüzde İzolu köyüne ve köyün dışından da bu yöreye Malatya-Elazığ arasına Behisni merkezine ve Keysun nahiyesine dağılmışlardır. Önceleri Malatya merkez ilçeye bağlı bir nahiye iken, 9 Mayıs 1990 tarihinde 3644 sayılı kanunla ilçe haline getirilmiştir. Osmanlının1530 tarihli Tahrir Defterlerinde İzolli Aşiretinin Cubas nahiyesindeki Dayı köyünde oturdukları ve ziraat ile meşgul oldukları kayıtlıdır. Ödemekle yükümlü bulundukları vergilerden, İzoli aşiretinin bu köyde yerleşik duruma geçtiği anlaşılmaktadır.

İzollu’nun yaklaşık olarak 480 yıllık bir tarihçesi bulunmaktaysa da, İlçe toprakları üzerinde milattan önceki zamanlarda yerleşimin meydana geldiği bilinmektedir. Karakaya Baraj Gölü suları altında kalan Pirot ve Cafer Höyüğünde, yapılan kurtarma çalışmalarında ilk Tunç çağına, alt katmanlarında ise Neolotik dönemlere ait kalıntılar saptanmıştır. İlçemizde ayrıca bir kale kalıntısı ve Pirot köyünde yapılan kazılar sonucu çıkarılan eserler mevcuttur. Barajın altında kalan Höyüklerden kurtarılan eserler bugün Malatya müzesinde sergilenmektedir.

İlçemiz Malatya'ya 33 km. uzaklıkta olup, İlçenin yüzölçümü 192 km2’dir. 2000 genel nüfus sayımına göre toplam nüfusu 9.569, şehir nüfusu 3.966, köy nüfusu 5.603'tür. İlçenin bucağı yoktur. Merkez olmak üzere 1 belediyesi, 19 köyü ile 43 mezrası bulunmaktadır. İlçemiz, iklim bakımından kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak bir özellik göster­mektedir. Malatya merkezine göre kışları daha ılıman geçmektedir. Nüfusunun tamamı tarımla uğraşmaktadır. Özellikle de kayısıcılıkla uğraşan halk az da olsa hayvancılık ile uğraşmaktadır. İlçede okuma yazma oranı son zamanlarda artmakta olup, % 86’nın üzerindedir.

Kömürhan Köprüsü, İlçemizin içinden geçen, Malatya Elazığ karayolunun 51. kilometresinde Fırat Nehri ile kesiştiği noktada geçişi sağlamaktadır. Eski Kömürhan köprüsü, unutulan diğer ismiyle İsmet Paşa Köprüsü. Doğunun Batıya, Batının da Doğuya açılan adeta bir kapısıdır. Kömürhan köprüsü, civarda bulunan 1623–1640 yıllarında IV. Murat döneminde yapılmış olan handan, Kömürhan isminin geldiği rivayet edilir. Evliya Çelebi, IV. Murat'ın Bağdat seferini anlatırken, ordunun Fırat Nehri'ni zorlukla geçtiğini kayıtlarında bahsetmektedir. Sultan'ın, Fırat üzerinde bir köprü yapılmasını emrettiğini, yapılan çalışmalar sonunda ise en dar yer olan Kömürhan mevkiinin en müsait yer olduğundan bahsedilmektedir. O tarihte yapılamayan köprü, Cumhuriyet döneminde, 6 Ekim 1937 tarihinde açılmış olan köprü 332.400 liraya mal olmuştur. 109,60 metre orta açıklık uzunluğuyla, yapıldığı dönem itibariyle dünyanın en büyük altıncı betonarme köprüsü olma özelliğini kazanmıştır. Fırat üzerine tek gözlü betonarme şeklinde inşa edilmiş olup, günümüzde suyun altında kalmıştır. Yeni köprünün yapılması ile eski köprü de tarihi ve anıları ile sular altında kalır.

Yeni köprünün inşaatına, 23 Şubat 1983’te başlanmış ve Orta Açıklığı 135, kenar açıklıkları 76, toplam uzunluğu 287, eni ise 11,5 metredir. Fırat'ın bu kesimindeki tek köprü olduğu için de lojistik ve stratejik önemi büyüktür. Bu nedenle yaya olarak geçmek veya arabayla geçerken duraklamak yasaktır. Köprünün yapımcısı bir İsveç firması olan Nidgvist ve Helm Anonim Şirketidir. Köprünün inşası sırasında 1340 ton inşaat demiri, 143 ton ön germe çeliği ve 11.000 metreküp beton kullanılmıştır. 8 Nisan 1986 da tamamlanmış olan köprü, Karakaya Barajı yapıldıktan sonra, eski Kömürhan köprüsü suyun altında kalmıştır. Yılın her zamanında debisi yüksek olan Fırat Nehri bu sebepten birçok can almıştır. Geniş ve azgın nehir hem köprülerin yapımını zorlaştırmış hem de ihtiyacı arttırmıştır. Eski köprü birçok kazaya tanık olmuştur. Bir gelin alayının geçişinde köprünün çökmesiyle meydana gelen kaza ile ilgili Fırat türküsünde köprünün adı geçer; Şu Fırat'ın suyu akar serindir Yârimi götürdü anam kanlı zalimdir... ''Kömürhan köprüsü'' Harput'a bakar kör olası zalim Fırat ocaklar yıkar... Kömürhan köprüsü Malatyalılar ile Elazığlılar arasındaki binlerce tartışma sebebinden biridir. Her iki taraf da bu ünlü köprünün kendilerine ait olduğunu söyler. Köprü gerçekten de tam sınırdadır.

Malatya’nın içme ve kaplıcaları yok denecek kadar az olmasına rağmen, İlçemizin Çolaklı bucağına bağlı Bulutlu köyünde İspendere Ilıcası İl merkezine 28 km mesafede olup, bu kaplıcada banyo ve konaklama tesisleri mevcuttur. Ağaçlar arasında bulunan içmenin suları üç ayrı kaynaktan çıkmaktadır. Kaynaklardan çıkan sular İçme ve banyo yapma amaçlı olup, içme kürleri, sindirim sistemi, mide, karaciğer, safra yolları ve barsak hastalıklarına ve idrar yollarına iyi gelmektedir. Banyo kürleri ise nevralji, nefrit ve cilt hastalıklarına iyi gelmektedir.