7. Birbirimizle münakaşa yolunu değil müzakere yolunu izlemek
Münakaşa uygun değildir. Zira münakaşa kişileri birbirinden soğutur, sevgiyi kaybettirir ve nefreti doğurur. Bu konuda Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“Ben münakaşayı haklı da olsa terk edene cennetin kenarında (şefaatçi olarak) köşk verileceğine kefilim, yalanı şaka da olsa terk edene cennetin ortasında (şefaatçi olarak) köşk verileceğine kefilim, ahlakını güzelleştirene de cennetin en yükseğinde (şefaatçi olarak) köşk verileceğine kefilim.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 8, Hadis no: 4800.)
8. Birbirimize karşı; hata edince af ve özür dilemeyi, hata edilince de af etmesini bilmek
İnsanın hata edebileceği gerçeği herkes için geçerlidir. Sadece bizim için değil karşıdaki insanlar için de geçerlidir. Suç işleyen insan affedilmeye layık olmasa bile kişi kendisini affetmeye layık görmeli de affetmelidir. Af hem insanın kendisini hem de karşıdakini kazandırır. Af, suçu ve suçluyu artırmadıkça tercih edilen bir değerdir.
Allah Teâlâ bu konuda şöyle buyurmuştur:
“Rabbiniz tarafından bir mağfirete, genişliği göklerle yer kadar olan ve muttakiler için hazırlanmış olan bir cennete doğru yarışırcasına koşuşun! O muttakîler ki bollukta da darlıkta da Allah yolunda harcarlar, kızdıklarında öfkelerini yutar, insanların kusurlarını affederler. Allah böyle iyi davrananları sever.” (Âl-i Imrân sûresi 3/133-134.)
Mevlânâ’nın oğlu Sultan Veled’e, “Size kötülük ediyorlar sen iyilik ediyorsun, sana zulmediyorlar sen affediyorsun, senden alakayı kesiyorlar sen ise onlardan alakayı hiç kesmiyorsun neden böyle yapıyorsun?” diye sorduklarında onlara:
“Bizimle onlar arasında fark olmasın mı?” diye cevap veriyor.
İnsanı yanlışlığa ve kötülüğe iten kişinin nefsidir. Kişinin nefsi kişinin köpeğine benzer. Nasıl ki kişinin köpeğinin yaptığı yanlışlıktan dolayı o kimseye hakaret edilmeyip affedilirse, biz de o kimseyi affetmeliyiz. Ancak, “köpeğine sahip ol” denir. Şu da bir gerçektir ki “dostun köpeğinin bile hatırı vardır” denir. Nasıl ki o köpeğe dostundan dolayı iyilik edilirse sahibine daha fazla iyilik edilmelidir. O kardeşe nefsinden dolayı kızmayıp affetmeliyiz.
Kötülüğü, iyilikle yok etmenin çaresi hakkında Allah Teâlâ şöyle buyurmaktadır:
“İyilikle kötülük bir olmaz, Sen (kötülüğü) en güzel bir şekilde önle. O zaman seninle arasında düşmanlık bulunan kimse, sanki candan bir dost olur. Buna (bu güzel davranışa) ancak sabredenler kavuşturulur; buna ancak (hayırdan) büyük nasibi olan kimse kavuşturulur. Eğer şeytandan gelen kötü bir düşünce seni dürtecek olursa, hemen Allah'a sığın. Çünkü O, (işitilecek her şeyi) işitendir, (her şeyi en iyi) bilendir.” (Fussılet sûresi 41/33-36)
9. Birbirimizle konuşurken edebe ve adaba dikkat etmek
“İlmini tuz, edebini un yap!”
İmam Mâlik (rh.a.)
“İnsanla hayvan arasındaki fark, edeptir.” Mevlana
“İman nedir?” diye akıldan sordum; akıl, kalbimin kulağına söyleyerek, iman:
“Edeptir” dedi. Mevlana