Her zaman büyük adama ihtiyaç vardır. Bugün büyük adama ihtiyaç, her zamankinden daha büyüktür. Büyük adama ihtiyaç, güneşe ihtiyaçtan daha büyüktür. Büyük adamlar, binleri arkasında taşıyan birlerdir. Büyük adam, sürüye nispetle çoban, askere nispetle komutan, cemaate nispetle imam, üyeye nispetle lider, tuğlaya nispetle direk gibidir.
1. Derdi ve hedefi büyük olan
2. İçi dışından büyük olan
3. İşi içine, dünyası âhiretine, halkla meşguliyeti Hak ile meşgul olmasına engel olmayan
4. Nefsini aklına, aklını da imanına tabi kılan
5. Kalbinde hâlis niyet, bedeninde sahîh sünnet bulundurmaya devam eden
6. Çevresinde büyük insanlar bulunan
7. Değer veren ve tevazu sahibi olan, Hakka tâbi halka metbû’ olan ve hata ettiği zaman hatasını kabul eden kimsedir.
8. Sabır ve şükür kahramanı olan
1. Derdi ve hedefi büyük olan
Derdi, gece-gündüz Hakk’a ta’zîm ve itaat, halka hizmet ve merhamettir.
Hakk’a ta’zîm, imanı ifade eder; itaat, imana uygun amel etmektir ki iman üzere ölmenin de gereğidir.
Halka hizmet, yeryüzünü imar etmek ve adaleti hâkim kılmaktır ki bu da ancak madden ve manen güçlü olmakla mümkün olur.
Merhamet, hidayette olanların devam ve kemallerine sebep olmaya çalışmak halin ve dilin nasihatiyle; hidayette olmayanların da hidayete ermelerine tebliğ temsil ile vesile olmaya gayret etmektir.
Hakk’a ta’zîm ve itaat, sâlih olmanın gereği; halka hizmet ve merhamet, muslih yani dava adamı olmanın gereğidir.
Derdi büyük olanın; ilm u irfanı ve idraki, ciddiyeti, sa’y u gayreti, sabr u sebatı ve cesareti de büyük olur.
Büyük adamın hedefi, dünyayı da ebedî cenneti de hizmetçi kılan Allah’ın rızasını kazanmaktır. Allah’ı kazanan, her şeyi kazanmış; kaybeden her şeyi kaybetmiş olur. Çünkü her şey dünya ve âhiret de Allah’ın elindedir.
2. İçi dışından büyük olan
Hz. Ebû Bekir (r.a.), yerine Hz. Ömer (r.a.)’i koymak istiyor. Konu büyük olunca büyük konu için Hz. Ömer’i büyük adamlara soruyor. Hz. Osman (r.a.)’a, “Ömer’i yerime koymak istiyorum Ömer hakkında ne dersin?” diye soruyor. Hz. Osman, Hz. Ömer için şöyle diyor:
“Ömer’in serîresi/içi, alenîsinden /dışından büyüktür.”
İşte büyük adamın, büyük idarecinin ve büyük dava adamının tarifi!.
İmam Şafiî (rh.a.): “Bana kim anlatılmışsa hep anlatılandan daha aşağı buldum İmam Vekî’ hariçtir” der. Demek ki büyük adam, büyük zannedilen değil, ilmi, ahlakı, derdi, tevazuu, eseri, başarısı ile büyüklüğü ortaya çıkan adamdır.
İçi dışından büyük olan adam, kendisinden bahsetmez, gerçek büyüklerden bahseder ve kendisinden büyükleri örnek alır.
3. İşi içine, dünyası âhiretine, halkla meşguliyeti Hak ile meşgul olmasına engel olmayan
İşte büyük adamı tarif eden âyet-i kerîme:
“(Büyük) adamlar, ne ticaret ne de alış-verişin kendilerini Allah'ı zikretmekten, namaz kılmaktan ve zekât vermekten alıkoyamadığı kimselerdir. Onlar, kalplerin ve gözlerin allak bullak olduğu bir günden korkarlar. (Bütün bunları) Allah, kendilerini yaptıklarının en güzeli ile mükâfatlandırsın ve lütfundan onlara daha da fazlasını versin diye (yaparlar). Allah, dilediğini hesapsız rızıklandırır.”
(Mü’min sûresi 24/37-38)
Büyük adam, fâniyi verip bâkîyi alarak kârlı alış-veriş yapan adamdır:
“Allah'ın sana verdiğinden (O'nun yolunda harcayarak) ahiret yurdunu iste; ama dünyadan da nasibini unutma. Allah sana ihsan ettiği gibi, sen de (insanlara) iyilik et.”
(Kasas sûresi 28/77)
“Fânîyi verip bâkîyi almak, kırık çömlek parçasını verip hazine almaya benzer.”
İmam Rabbânî (k.s.)