2. Âlimler bildikleri ile amel ettikleri müddetçe
İlim amel içindir. Âlimler topluma örneklikleriyle yön verebilirler.
İlimle amel edip fabrika yapan fabrika gibi olan müderris âlimler, âlim çeşitlerini yetiştirirse; İslam davetçisi olan âlimler, İslam’ı topluma mal ederse; ilmî çalışmalarla toplumun muhtaç olduğu ihtiyaçları karşılayıp yeni keşifleri yaparsa hem dünya hayatı rahat olur hem din uygulanarak ayakta kalmış olur.
Milletin ihyası, dinin ve dünyanın ihyasına; dinin ve dünyanın ihyası da ilmiye sınıfının ihyasına bağlıdır. İlmiye sınıfını, Kur’ân-ı Kerîm’in konu edindiği hem fen ilimleriyle hem dini ilimlerle uğraşanlar oluşturmalıdır.
“Aklın nuru, fünûn-ı medeniyedir; vicdanın ziyası ulûm-i dîniyedir. (Bu ikisini de Kur’ân-ı Kerîm emretmektedir) İkisi imtizac eder (uyuşup kaynaşır) ise hakikat tecelli eder, talebenin himmeti pervaz eder (iki kanatlı kuş gibi uçar). Eğer iftirak (bu iki yönün birbirinden ayrılması) vaki olsa, birinde taassup, diğerinde hile ve şüphe tevellüd eder (doğar).”
Said Nursî
3. Cahiller bilmedikleri konularda kibirlenmedikleri müddetçe
Cahile gereken, ilme ulaşmak için âlime karşı mütevazı olmasıdır. Âlime karşı kibirlenmek, âlimden uzaklaşmaya ve âlimden istifade etmemeye sebep olur.
Rasûlullah Efendimiz (s.a.s.) ne güzel buyurmuştur:
“Ya âlim ol, ya talebe ol, ya dinleyen ol, ya seven ol, beşinci olma helak olursun.”
(Aclûnî, Keşfu’l-Hafâ ve Müzîlü’l-Elbâs, I, 149, 150.)
İlimden, âlimden ve ilmin gereğiyle amel edilmekten mahrum olunursa, toplum dünyada da âhirette de helak olur.
“Şekâvet ve bedbahtlık üç şeydir:
1) İlim nasîb olur, fakat amelden mahrum kalınır.
2) Amel nasîb olur, fakat ihlâstan mahrum kalınır.
3) Sâlih insanların sohbetinde bulunmak nasîb olur, fakat onlara hürmet etmekten mahrum kalınır.”
Muhammed b. Fazl el-Belhî (319/931)
İlim olmadan amel olmaz, ihlas olmadan amel kabul edilmez. Sâlih insanın yanında olup ondan istifade etmemek, suyun başında olup da sudan yararlanmamak gibidir.
“Şu dört insan yüzünden İslâm mahvolmuştur: İlmi ile amel etmeyenler, bilmedikleri şeyle amel edenler, bilmediklerini öğrenmeyenler, halkı öğrenmekten menedenler.”
Muhammed b. Fazl (329)
İslam’ın mahvının ilk üçü yani dörtte üçü Müslümanlara ait; son sebebi İslam düşmanlarıyla ilgilidir.
4. Fakirler âhiretlerini dünyaları karşılığında satmadıkları müddetçe
Esas fakirlik, ilim ve iman fakirliğidir.
Fakirler, ilim ve iman zengini olursa, dünya karşılığında ahiretlerini satmazlar.
Fakirlerin, önce zekât veya sadaka ile maddî ihtiyaçlarını gidermeli ki nefisleri veya düşmanları kendilerini esir alamasınlar. Yoksa düşmanlar fakirleri baltalarına sap yapabilirler.
“Kerîm insan Allah’a isyanı tasvip etmez, hakîm insan da dünyayı ahirete tercih etmez.”
Yahya b. Muaz (rh.a.)