3. ALIŞKANLIK
İnsan, doğru ve isabetli prensip sahibi olmazsa ya tesirin, ya nefsin ya da alışkanlıkların esiri olur.
Hesaba çekileceğini düşünen kişi, bu esaretleri sebebiyle kendisini hesaba çekemezse, kendisini hesaba çekecek kimselere arzetmesi gerekir. Bu anlayış ve davranış, kişiyi terbiye etmeye de vesile olur. Zira bir toplum, ancak terbiyeli, prensipli ve hesaba çekileceğine inanan kimseler tarafından yönetilirse, ilerler ve nice eserler ortaya koyabilir.
Yapılması yanlış olan bir şey, tefekkür halinde iken engel olunmazsa, tasavvura dönüşür, tasavvur halinde iken engel olunmazsa kasda dönüşür, kasd halinde engel olunmazsa azme dönüşür. Azim halinde engel çıkmazsa irade ile fiile dönüşür. Bu yanlış fiil, tekrar işlenmesine de engel olunmazsa âdet yani alışkanlık halini alır. Alışkanlıktan dönmek gerçekten muhal değildir ama çok zordur.
Başarılı insanlar, mümkün olanda âcizlik, mümkün olmayan şeylerde de ümitsizlik göstermezler.
Kötü alışkanlıklarımızı atmamız çok zordur ama muhal değildir. Kötü alışkanlığa karşı çare, iyi alışkanlıklar edinmektir.
“Şehvetin kölesi, alelâde satın alınan köleden daha zelildir.”
Hz. Ali (r.a.)
“Fazilet dörttür: Birincisi, hikmettir ki dayanağı düşüncedir. İkincisi, iffettir ki dayanağı şehvete hâkim olmaktır. Üçüncüsü, kuvvettir ki dayanağı öfkeyi yenmektir. Dördüncüsü, adâlettir ki dayanağı psikolojik güçler arasında denge sağlamaktır.”
İmam Şâfiî (rh.a.)
“Mademki alışkanlıklar hayatımızın en ileri gelen hâkimleridir; öyle ise ne yapıp edip iyi birini edinmeye çalışmalıyız.”
Francis Bacon
İnsan neye alışmışsa odur; iyiye alışmışsa iyi, kötüye alışmışsa kötüdür.
“İnsan, alışkanlıklarının çocuğudur.”
İbni Haldun