a) Hayrın ve Şerrin Tarifi
b) Hayırlı İnsanın Özellikleri
c) Şerli İnsanın Özellikleri
d) Hayır ve Şer Konusunda Bize Gerekenler
a) Hayrın ve Şerrin Tarifi
Hayır; bir şeyi diğerine tercih etmek, hayırlı olmak, hayırda birine üstün gelmek, birine hayırlı olan şeyi vermek anlamında olup şer ve zarar kelimelerinin zıddıdır.
Kur'ân-ı Kerîm’de “hayır” kelimesi 176 ayette geçmiş ve iman, İslam, Kur’ân, çok mal, sıhhat, âfiyet, ücret, mükâfat, en iyi en üstün, yiyecek, daha faydalı, daha hayırlı, iyilik, yarar, salah, güç, kuvvet, dünya, mal, mülk, güzel, yararlı olan şey, sâlih çocuk, daha güzel daha iyi edepli, terbiyeli, ahlaklı anlamlarında kullanılmıştır.
(Dînî Kavramlar Sözlüğü, DİB yayınları, Ankara 2015, s. 247.)
Allah’ın sıfatı olarak hayır, Kur’ân’da bir âyette geçmiştir:
“Allah daha hayırlı, (mükâfat ve cezası) daha devamlıdır.”
(Tâhâ sûresi 20/73.)
Allah’ın insanlara hayrı, yararı, nimeti, ihsanı her şeyden daha çoktur. O, hayırlıdır, faydalıdır.
“Bütün hayır O’nun elindedir.”
(Âl-i Imrân sûresi 3/26)
Hayır, mutlak iyilik manasınadır.
(Ahmed Rifat, Tasvîr-i Ahlâk, haz. Hüseyin Algül, Tercüman 1001 Temel Eser, s. 135.)
Şer; kötülük, fenalık ve kötü iş anlamına gelir. Dinî literatürde Allah’ın hoşnut olmadığı, sevmediği, meşru olmayan, işlenmesi durumunda ceza ve kınamaya müstahak olacağı davranışlar demektir.
(Dînî Kavramlar Sözlüğü, s. 615.)
Şer; zarar, hasar ve kabahatlere sebep olan şeydir. Hayrın mukabilidir.
(Ahmed Rifat, a.g.e., s. 297.)
Şer kelimesi Kur’ân’da 30 yerde geçmektedir.
Hayır kelimesinin Kur'ân-ı Kerîm’de dünyanın huzurunu ve cenneti kazanmada kullanılan mal manasında, hadîs-i şerîfte ise ilim manasında olduğunu görüyoruz. Çok yerde hayır, maruf yani iyilik manasında kullanılmıştır. Maruf ise İslâm’ın uygun görüp aklın da tasvip ettiği şey, fıtratı bozulmamış bütün insanlar tarafından iyi kabul edilen şey manasındadır.
Kur'ân-ı Kerîm, insanı hayırlı kılmak hem dünyada hem âhirette yani ebedî cennette huzurlu kılmak için gönderilmiştir. Bu huzurun gerçekleştirilmesi için de özel bir teşkilatın bulunmasını emretmiştir:
“Sizden hayra çağıran, marufu/iyiliği emreden, münkerden/kötülükten alıkoyan bir ümmet/topluluk bulunsun. İşte onlar kurtuluşa erenlerin ta kendileridir.”
(Âl-i Imrân sûresi 3/104.)
Bu âyet-i kerîme hakkında Hamdi Yazır, tefsirinde şöyle izah etmiştir:
Hayra davet (çağırma), dine ve dünyaya ait bir iyiliği içeren herhangi bir şeye davettir ki, birliğin ve İslâm'ın esasıdır. İyiliği emretmek ve kötülüğe engel olmak da bunun önemli bir kısmıdır. Maruf (iyilik), İslâm'ın gereği olan Allah'a itaat; münker (kötülük) de İslâm'ın gereğine uymayıp, Allah'a karşı gelmek demektir. İyiliği ve kötülüğü Allah'ın ipinden başka ölçü ile ölçmeye kalkmak, isteklere ve nefse ait arzulara uymaktır ki, bu da ayrıcalık yapmaktır.
(Yazır, Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, II, 407.)
Hz. Peygamber (s.a.s.), iyiliği şöyle tarif etmiştir:
“İyilik, güzel ahlaktan ibarettir. Günah ise kalbini tırmalayıp durduğu halde insanların bilmesini istemediğin şeydir
(Müslim, Birr, 14-15; Tirmizî, Zühd, 52.)
Vâbisa b. Ma’bed (r.a.) Rasûlullah (s.a.s.)’ın huzûruna varınca kendisine:
“İyiliğin ne olduğunu sormaya mı geldin?” buyurmuştur. Vâbisa “Evet” deyince de şöyle buyurmuştur:
“Kalbine danış. İyilik, nefsin uygun gördüğü ve yapılmasını kalbin onayladığı şeydir. Günah ise içini tırmalayan ve başkaları sana yap diye nice nice fetvâlar verse bile içinde şüphe ve tereddüt uyandıran şeydir.”
(Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 227-228; Dârimî, Büyû’, 2.)