1. Hakkı bilmek, hakta birleşmek
Hak bilinirse, dışındakilerin batıl olduğu anlaşılır. Ömür boyu batıl bilinse hak bilinmeyince hakka ulaşılamaz.
“İşte O, sizin gerçek Rabbiniz olan Allah’tır. Artık haktan (ayrıldıktan) sonra sapıklıktan başka ne kalır? O halde nasıl (sapıklığa) döndürülüyorsunuz?”
(Yunus sûresi 10/32.)
Hak, Ehl-i Sünnet’in itikadı, ibadeti, ahlakı ve ahkâmıdır. Bu da iki usul ile ortaya konmuştur:
a) Usuliddîn
b) Usul-i fıkıh
2. Anlaşmazlıklarda Kitaba ve Sünnete müracaat etmek
“Eğer bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz, -Allah’a ve ahirete gerçekten inanıyorsanız- onu Allah’a ve Rasûl’e götürün. Bu hem hayırlı, hem de netice bakımından daha güzeldir.”
(Nisâ sûresi 4/59.)
Allah’a müracaat, Kur’ân-ı Kerîm’e müracaat etmek; Rasûl’e müracaat, Rasûlullah’ın kavlî, fiilî ve takrîrî sünnetine yani hadîs-i şerîflere müracaat etmektir.
Üst kimlikte birleşmek mümkün olur. Ehl-i Sünnet’in üst kimliği, Ashabın müctehidlerinin icmâıdır. İcmânın da kaynağı Kitap ve Sünnet’tir.
3. Kitap ve Sünnet’te devam edebilmek için batıl yollara uymaktan sakınmak
“Şüphesiz bu, benim sırat-ı mustakîmim (dosdoğru yolumdur). İşte buna uyunuz. (Başka) yollara uymayın. Zira o (batıl yollar) sizi O’nun (Allah’ın hak) yolundan ayırır. İşte korunmanız için O (Allah) size bunu tavsiye etti/emretti.”
(En’âm sûresi 6/153.)
Hak tektir. İşte bundan dolayı âyet-i kerîmede tekil getirdi. Batıl çoktur. Batıl çok olduğundan dolayı çoğul getirdi.
Hak yolun bir özelliği de müstakîm oluşudur. Mustakîm yol, ifratın ve tefritin olmadığı yoldur.
Hak yoldan ayrılanlar fırkalaşmayı oluşturanlardır.
“Cemaat, hak ehlinin hak üzere birleşmeleridir az da olsalar; fırka, batıl ehlinin birleşmeleridir çok olsalar da.”
Hz. Ali (r.a.) Hayatü’s-Sahâbe’den
İcmâa muhalif olmadıkça, farklı içtihatlar, delilleri oldukça rahmet sebebidirler. Kendi mezhebinde çözüm bulamazsa diğer mezhebin âlimine sorarak çözüme ulaşır.
Avama gereken, havassa yani müctehide müracaat etmek; havassa/müçtehide gereken Kitaba ve Sünnete müracaat etmektir.
4. Uygulamalarda Hz. Peygamber (s.a.s.)’i Ashapça tanımak, uymak; izlemek ve örnek almak
Hz. Peygamber Efendimizi en iyi tanıyan Ashabın müctehidleridir. Ashabı da en iyi tanıyıp değerlendiren Tâbiînin müctehidleri, Tâbiîni de en iyi tanıyıp değerlendiren Tebeuttâbiîndir.
Hiç şüphesiz zaman değiştikçe, şartlar değiştikçe hükümlerde değişiklik olur. Delillerde değişme olmaz.
Gaye, Allah’tır, rızasıdır. Rızası, razı olduğu tarzla elde edilir. Razı olduğu tarz, razı olduğu zatta bulunur. Allah Teâlâ’nın razı olduğu zat Hz. Muhammed aleyhisselamdır.
Kurân-ı Kerîm’de şu sûrelerde Allah’a itaat ayrı zikredilmiş, Rasûlullah’a itaat ayrı zikredilmiştir: Nisâ 4/59; Mâide 5/92; Nûr 24/54; Muhammed 47/33.
Demek ki Allah Teâlâ da hüküm koyucu, Hz. Peygamber de Allah’ın öğretmesiyle hüküm koyucudur. Müctehid ise hüküm çıkarıcıdır.
Şu da önemli bir gerçek: Allah Teâlâ’ya itaat, ancak Hz. Peygamber’e itaatle gerçekleşmektedir:
“Kim Rasûl’e itaat ederse gerçekten Allah’a itaat etmiş olur.”
(Nisâ sûresi 4/80.)
5. Bidatlerden sakınmak
“Kim bizim bu dinimizde ondan olmayan bir şey ortaya çıkarırsa, o şey merduttur/kabul edilmez.”
Müslim’in bir rivayeti şöyledir:
“Kim bizim dinimizde olmayan bir şey yaparsa o merduttur/makbul değildir.”
(Buhârî, Sulh, 5; Müslim, Akdiye, 17,18; İbn Mâce, Mukaddime, 2.)
Dinde yani Kitapta ve Sünnette olmayanı, dinin yerine koymak bidattır. Kitap ve Sünnettekini beğenmeyerek bidat yaparsa bu küfür olan bidattır. Kitap ve Sünnette olanı beğeniyor da nefsine uyarak bidat yapıyorsa ya haram ya mekruh olan bidatı yapmış olur.
Vacip olan, mendup olan bidat da vardır. Sonradan ilimlerin tedvini, İslam düşmanlarına İslam’ı savunmak, gerekli cevapları vermek, yeni teknik imkanlarla İslam’ı tebliğ etmek vacip olan bidattır. Çeşitli İslâmî hizmetlerde bulunmak faydalı kiaplar telif etmek gibi faaliyetler de mendup olan bidattır diyebiliriz.
“Kitab’a, Sünnet’e, icmâa ve sahabenin yoluna muhalif olan her şey, saptırıcı, kötü bir bid’at; bunlara muhalif olmayıp hayra yönelik şeyler de iyi ve güzel bir bid’attır”
İmam Şâfiî (rh.a.)