A. İLİM, B. AMEL, C. ZİKİR, D. FİKİR
B. AMEL
Bilen düşünür, doğru bilen doğru düşünür, doğru düşünen doğru tasavvur eder, ilminin gereğine yönelir, ilmin maksadını uygulamak için azmeder ve azmini irade ile fiile dönüştürür.
Elbette her bilen uygulamıyor veya uygulayamıyor. Uygulamak için uygulayacak seviyeye gelmesi gerekir. Bu seviye de ancak te’dîb ve terbiye ile kazanılır.
“İlim bir çekirdektir, amel onu ekmektir, suyu ise ihlastır.”
İmam Gazzâlî (rh.a.)
Elinde çekirdek var, ekmezsen yok hükmündedir; ektin sulamazsan ekmedin demektir. Çünkü sulanmayan çekirdek nema vermez, yerden bitip büyümez. Yani sende ilim var, amel etmezsen cahil hükmüne girersin. Amel ettin, ihlas yoksa ve Sünnete göre de olmazsa amel etmedin demektir. İhlas ve Sünnete uyulmazsa amel makbul değildir. İlimsiz amel olmaz, ihlas olmadan ve Sünnete uymadan da amel kabul edilmez demektir.
Özetle doğruyu, doğru kaynaktan ve doğru vesile ile bileceğiz, ihlaslı ve Sünnete uygun olarak amel edeceğiz.
“Bilmeyene yazıklar olsun, bilip de yapmayana yetmiş defa yazıklar olsun.”
Ebu’d-Derdâ (r.a.)
Amel= Ret ve Terk + Fiil
Ret ve Terk= Reddedilmesi ve terk edilmesi gerekenlerdir: Küfür, şirk, haramlar, mekruhlar, şüpheli şeyler ve câiz olmayana sebep olan mubahların çoğaltılması gibi.
Fiil= İman + Salih ameller: Farzlar, vacipler, sünnetler, müstehaplar ve sevaba sebep olan mubahlar.
Yasaklar, terk edilmesi gereken amelin içinde, emredilenler de uygulanması gereken amelin içindedir.
Reddedilmesi gerekenlerin reddi, kabul edilmesi gerekenlerin kabulünden öncedir. Terk de fiilden öncedir.
Uygulanması gereken amel deyince sâlih ameli kastediyoruz. Sâlih amel, imana uygun ve ihlaslı olan ameldir. İmana uygun değilse ve ihlaslı olmazsa makbul değildir.
İman, tasdik demektir. Kitap ve Sünnetteki gerçekleri tasdik demektir. Kitap yani Kur’ân-ı Kerîm, bize Sünnete müracaatı ve Sünneti izlememizi emrediyor.
Her bir salih amel, kişiyi Allah’a yaklaştırır, imanın korunmasına sebep olur ve imanın kemalini artırır.
Her görünen salih amel, salih amel değildir. Gerçek sâlih amel, görünüşte salih gibi olan değil, Allah’ın razı olduğu ameldir. Allah Teâlâ, sâlihattan sayılan cihad, infâk, ilim okutmak ve ilim vermek gibi amelleri işlemesine rağmen Kıyâmet günü bu amelleri yapan riyakâr âlimi, riyakâr mücâhidi ve riyakâr zengini cehenneme atacaktır. İşte bundan dolayıdır ki âyet-i kerimede: “Rabbim bana, anne ve babama verdiğin nimetler için, şükretmemi ve râzı olacağın sâlih amel yapmayı bana ilham et! Benim için zürriyetimi de ıslah et” (Ahkâf sûresi 46/15) diye dua etmiştir.
Allah Teâlâ’nın razı olduğu ve razı olacağı amel, ihlâslı ve sünnete uygun ameldir. Buna şu hadîs-i şerîf de delildir: “Allah sizin ne dış görünüşünüze ne de mallarınıza bakar. Ama O sizin kalplerinize ve işlerinize bakar.”
(Müslim, Birr, 33; İbn Mâce, Zühd, 9; Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 285, 539.)
Allah, kalpte ihlas var mı diye bakar, amele de Sünnete uygun mu değil mi diye bakar. Demek ki sâlih amel, görünüşte olan değil, kalpte ihlâsın bulunduğu, riyânın, gösterişin, desinler ve duysunlar düşüncesinin bulunmadığı sırf Allah rızası için yapılan ameldir.
Kişi, mubahları çoğaltırsa, zamanla tenzîhen mekruha köprü olur; tenzîhen mekruhu çoğaltırsa zamanla tahrîmen mekruha köprü olur; tahrîmen mekruhu çoğaltırsa zamanla harama köprü olur; haramı çoğaltırsa zamanla küfre köprü olabilir.
Müstehapların terki, zamanla sünnetleri terk etmeye götürür; sünnetlerin terki zamanla vaciplerin terkine götürür, vaciplerin terki zamanla farzların terkine götürür, farzların terki de zamanla imanı terk etmeye götürebilir.
Demek ki imanı korumak ve kemale erdirmek için farzları, vacipleri, sünnetleri ve müstehapları ihlaslı ve sünnete uygun olarak yapmaya gayret etmeye çalışılmalıdır. Yine haramları, mekruhları oluşturan yasakları ve hatta şüphelileri bile terk etmeye çalışılmalıdır. Eğer emredilenler terk edilse veya yasaklar işlenecek olsa hemen tövbe edilmelidir. Günahın arkasından sevaplı amel işlenmelidir ki günahları silsin.