a) Terbiye olmamış nefis
b) Cehalete razı olmak
c) Egoistlik ve haset
d) Sistemsizlik ve disiplinsizlik
e) Planlı ve programlı çalışmamak
a) Terbiye olmamış nefis
Dünyevî olsun uhrevî olsun en büyük engel, terbiye olmamış nefistir.
Terbiye olmamış nefis disipline gelmez, belirlenmiş bir düzene uymaz, zaman disiplini olmaz. Zahmetlere katlanmaz, sadece şikâyet eder, sızlanır, herkesi kötüler, kendisini ise över.
İşte böyle nefis, başarı yolunda zahmetlere katlanmak istemez ki istikrar beklensin. Yola girse bile hemen sızlanmalar başlar ve bırakır. İşte bu gibi insanlara denenmeden güvenilmez.
“İki görüşten hangisinin doğru olduğu hakkında tereddüde düşersen, sana sevimli geleni bırak ve nefsine ağır geleni tercih et.”
Abdullah b. Abbas (r.anhümâ)
b) Cehalete razı olmak
Maddî ve manevî sahada ilerlemek, ancak bize lazım olan ilimde ilerlemekle olur.
Cehalete rıza, başarısız olmaya, hedefe ulaşmamaya, bir eser ortaya koymamaya rıza demektir.
“Şu beş özellik olmasaydı insanların hepsi sâlih olurlardı: Cehalete razı olmak, fazlalığa açgözlülük etmek, dünyaya haris olmak, amelde riyakârlık etmek, kendi görüşünü beğenmek.”
Hz. Ali (r.a.)
c) Egoistlik ve haset
Başarı, hem riske hem rızka ortaklık birlikteliği ile gerçekleşir.
Sırf kendilerini düşünenler yani egoistler, çevrelerini kaybederler.
Çevresini kaybedenler zamanla kendilerini de kaybederler.
Haset ehli, yalnız kalan kimselerdir. Hem Haktan hem halktan mahrum olurlar.
Sırf kendilerini düşünen, başarılara ve güzelliklere haset edenler, bir araya gelmezler ki birliktelikte istikrar olsun. Çünkü birlikte istikrar olmadıkça çarpım değil toplam gerçekleşir.
d) Sistemsizlik ve disiplinsizlik
Başarılı kurumlarda % 70 sistem, % 20 prensipler, % 10 liderliktir.
Eğer sistem yoksa başarı şartının % 70'i yok demektir.
İnsan, en yakın kendisindeki ilâhî sistemden ibret almıyorsa, başkalarının sisteminden ne kadar istifade edebilir ki!
Disiplinsizlik de hedefi olmayan kimselerin halidir. Hedefi olmayanlar, hedefi olanların ancak dolgu malzemesi olabilirler.
e) Planlı ve programlı çalışmamak
Planlı hareket, Allah’ın ahlakındandır. Allah Teâlâ önce kaderi yani planı yapmış sonra plana göre yaratma yapmıştır. Program da işleri önem sırasına ve zamanlamaya göre yapmaktır.
Kurumsal, iktisâdî, sosyal ve siyâsî istikrarın devamı, insanın istikrarına bağlıdır.
İnsanın istikrarı, insanın eğitimine bağlıdır.
Fertler, üstün hedefli, ulvî sorumluluk duygusu, birbirine fedakârlık eden kardeşlik anlayışı, mutluluğu insanlara hizmette arayan, dünyasını âhireti için feda eden bir eğitimle yetişirseler; böyle fertlerden oluşan devletler hem iktisâdî hem de siyasî istikrarı sağlar.
Devleti idare edenlerin, akılları vicdanlarına, dilleri kalplerine, istekleri milletin isteklerine, eğitimleri kendilerini tarihte üstün kılan değerlerine tabi ise istikrar devam eder. Zira yardımcıları Allah olur, sırtları yere gelmez.
“Devletin, din ve inanca çağırması, devletin temelini sağlamlaştırır.”
İbn-i Haldun
“Ana ve baba çocuklarını zararlı yayınlardan koruduğu gibi, devlet de milletini aynı şekilde zararlı fikir ve cereyanlardan korumalıdır.”
II. Abdülhamid
“İdeal devlet, koyun sürülerinden kahramanlar meydana getirir. İdealsiz devlet, kahramanları koyun sürüleri haline getirir.”
Peyami Safa