c) Müşâvere Öncesinde, Anında ve Sonrasında Takip Edilecek Adap
Hedefe ulaşmak için takip edilmesi gereken bu adap genel hatlarıyla şöyledir:
1) Danışmanların raporlarıyla birlikte alternatifler tespit edilmeli.
2) Ehil insanlar ihtisas ve takva sahibi olmalı.
3) Fikri kabul edilen üzülmeli, reddedilen ise sevinmeli.
4) Karara muhalefet eden uygulamayı ilk yapan olmalı.
5) Neticeyi tevekkül ile karşılamalı.
6) Kadere razı olmalı, ibretler almalıdır.
d) Karara Muhalefet Edenlere Gereken Şeyler
Mü’mine gereken, Hz. Peygamber (s.a.s.)’e uymaktır.
Hz. Peygamber, Uhud savaşı için meydan muharebesi olmasın, müdafaa harbi olsun fikrinde idi. Bedir savaşına katılamayan gençler ise meydan muharebesi fikrinde idi. Meydan muharebesi fikri, çoğunluğun görüşü olduğu için kendi fikrine muhalif olan meydan muharebesi fikrini kabul etti ve meydan muharebesi fikri karar haline geldi. Rasûlullah Efendimiz hemen zırhını giydi ve çıktı. Böylece “istişare neticesinde alınan karara muhalefet edenin, bu kararın ilk uygulayıcısı olması” sünnetini ortaya koydu.
Eğer Hz. Peygamber (s.a.s.) karara uymasaydı, ihtilaf neticesi parçalanma olacak, düşmanlarla değil birbirleriyle mücadele başlayacaktı. İşte Hz. Peygamber, karara ilk uyan kişi olmuş ve bütün bu olumsuzlukların önüne geçmiştir.
Allah Teâlâ, bu konuda şöyle buyurmuştur:
“Ey iman edenler! Allah’a itaat edin! Peygamber’e itaat edin ve sizden olan ulu’l-emre (idarecilere) de. Herhangi bir hususta anlaşmazlığa düşerseniz, Allah’a ve âhiret gününe inanıyorsanız, onu Allah’a ve Rasûl’e arz edin. Bu, daha iyidir, sonuç bakımından da daha güzeldir.”
(Nisâ sûresi 4/59.)
Allah’a arz etmek yani müracaat etmek, Kur'ân-ı Kerîm’e müracaat etmektir. Rasûl’e müracaat da hadîs-i şerîflere müracaat etmektir. Elbette biz mü’minlere gereken, dünyada ve âhirette ebedî huzur istiyorsak, mutlak lider kabul edip örnek alarak Hz. Peygamber’i izlemektir.
Üç Altın Öğüt
1. Düşünceler daima saygı değer hakikatlerden zerrelerdir. Hiçbir düşünceyi toptan reddetmeyeceksiniz.
2. Hiçbir varlığın ve fikrin sadece kendinizde olduğunu iddia etmeyeceksiniz.
3. Yerlerine daha tatmin edicisini ve faydalısını yerleştirinceye kadar kurulmuş, yerleşmiş hiçbir âdet ve geleneği bozmaya ve yıkmaya çalışmayacaksınız.
Kethüdazâde Mehmed Ârif Efendi