1. İlim ve hikmet
Bütün farklılıkların temelinde ilim vardır. Eğer ilim olur da gereği uygulanırsa, kendisini o işe adarsa zamanla hikmet de hâsıl olur.
En başarılı olanlar peygamberlerdir. Onların da en bâriz özellikleri ilim ve hikmet sahibi oluşlarıdır.
Örnekleri izlemek için örnekleri bilmek, belki tanımak gerekir. İşte bundan dolayı her gün ilerlemek için ilimde ilerleyelim. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.): “iki günü eşit olan zarardadır” buyurmuştur. (Keşfu’l-Hafâ, el-Aclûnî, II. 223.) Çin atasözünde de meşhurdur: “Önemli olan başkasından üstün olmak değil, dünden üstün olmaktır.”
Haftalık, muttakî ve müdakkık bir âlim kimse ile ders yapalım. Çünkü doğruyu bilmeden doğru yapan hiç olmamıştır. Helak olanlar, İslâm’ın mahvına sebep olanlar hep bilmeyenlerdir. İşte bu konuda Muhammed b. Fazl (v.329) şöyle demiştir:
“Şu dört insan yüzünden İslâm mahvolmuştur: İlmi ile amel etmeyenler, bilmedikleri şeyle amel edenler, bilmediklerini öğrenmeyenler, halkı öğrenmekten menedenler.”
Hz. Ali (r.a.) bu konuda şöyle demiştir:
“Bilgi, alçakta kalanları yükseltir; bilgisizlik, yüksektekileri alçaltır.”
Bu sebeple bilmeden, öğrenmeden, sormadan bir şey yapmayalım. Çünkü en büyük harcamayı ilme yapanlar daima başarmışlardır.
2. Kendimizi örneklerle kıyas edip noksanlarımızı tespit etmek
Kemâle ermek için noksanlığı bilmek bir esastır. Bundan dolayı “kişiye noksanını bilmek gibi irfan olmaz” demişlerdir.
Noksanlık ilim konusunda ise hemen onu telafi yoluna yönelmek. Bu farz olan ilimlerle ilgilidir; itikad, ibâdet, ahlâk ve ahkâmla ilgili farz olanlardır.
Noksanlık eğer amel ile ilgili ise hemen onun da telâfisine yönelinmelidir.
Amel, terk etmemiz ve yapmamız gerekenleri içine alır.
3. Sorumluluk alanımızla ilgili problemleri beraberce çözmeye yönelmek
Nefsimize, Rabbimize, eşimize, davamıza ve dünyevî görevimize karşı sorumlu olduğumuzun idrakinde olarak yükümlülüklerimizi yerine getirmeliyiz.
Hz. Ömer (r.a.) şöyle demiştir:
“Mes’ûl olduğun şeyle meşgul ol!”
Mes’ûliyetini bilip idrak etmeyen memuriyetini ifa edemez.