b) Planlama: İlim, tefekkür, tasavvur, kasd, azim, irade, fiil ve yapılan iş devrelerinin planlanması
Kâinatta en başarılı olan Allah Teâlâ’dır. Biz, Allah’ın ahlakı ile ahlâklanırsak başarılı oluruz. Allah’ın ilk yarattığı şey, kalemdir. Kalemi, kaderi yani planı yapmak için yaratmıştır. Biz de başarılı olmak istiyorsak her şeyi önceden planlamamız gerekir.
Her konuda olduğu gibi, planlamada da öncelik, doğru ve isabetli bilgidir. Hem doğru hem isabetli olursa faydalı olur. İlim olmadan ne iman olur ne amel olur yani ne inanç olur ne de uygulama olur. Doğru bilgi, doğru iman ve doğru ameli sağlar. Yanlış bilgi, kişiyi yanlış imana ve yanlış amele yanlış inanca ve yanlış uygulamaya götürür. Hem bilen düşünür, bilen sevinir, bilen üzülür ve bilen tasalanır, bilen sorumluluk duyar.
“İnsanın bilgisi muntazam olmazsa, bilgisini artırdığı derecede düşüncelerinin şirazesi bozulur.” Herbert Spencer
İlim, neyi nasıl yapacağımızla ilgili; tefekkür, neden ve niçin yapmamız gerekir sorularına verilecek cevapları bilmek, işin felsefesi ile ilgili olan düşüncedir. Doğru düşüncenin malzemesi, doğru bilgidir.
“Düşünmek demek, meselenin neden ibaret olduğunu tespit ettikten sonra, lâzım gelen tedbirleri sükûnetle yapmak demektir.”
N. Vincent Peale
Tasavvur, yapılması gereken bilgilerin resmedilmesi, fizibilitenin ortaya konması ve göze hitap edecek şekle dönüştürülmesidir.
“Zamanı gelen bir düşüncenin gücüne hiçbir ordu karşı koyamaz.” Victor Hügo
Düşünülen şeyler, ölüdür; hayata geçince dirilir. Hayata geçmesi de düşünmekle başlar. Düşünülen şeyler, tasavvur edildikçe, fiile yönelme ve işi yapmaya meyil hâsıl olur.
Kasd, kalbin işi yapmaya yönelmesidir. Kalp, bir şeye yönelmezse azmetmez. Azim olmadan da fiil ve eser ortaya çıkmaz.
Azim, kalbin yapmaya tam niyet etmesidir. Sorumluluk ve sevap ancak bu aşamada başlar. Azim olunca, yapamazsa bile yapmış gibi sevap veya günah kazanır.
“Azim ve sebat, insanların en büyük yardımcısıdır.” Hz. Ali (r.a.)
İrade, alınan kararın insanı fiile sevk eden uygulama isteğidir. Sorumluluk düşüncesi, belli ideale ulaşma aşkı, azim öncesi bütün hazırlıklardan sonra irade, harekete geçiren istektir.
“Tarihte şeref ve üz kazanmış şahsiyetlerin hepsi bunu, irade silahı ile kazanmıştır. Bu bir kaidedir ve istisnası yoktur.” Ali Fuat Başgil
“İnsanlar arsındaki fark; kabiliyet ve bilgi farkından çok, irade farkıdır.” Gassion
Fiil, idealin, imanın, inancın, sorumluluk duygusunun hayata geçmesini sağlayan hareket ve uygulamadır.
“En bedbaht, en muzdarip kimse, yapacağı bir işi olmayan kimsedir.” Said-i Nursî
İş, İdealin ve imanın hayata geçirilmesi ve ortaya konan eserdir.
“Ayinesi iştir kişinin lâfa bakılmaz,
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde.” Ziya Paşa