Murakabe, kişinin kendisini denetlemesi demektir. Allah Teâlâ’nın bizi daimî olarak denetlediğini bilip kendimizi denetlemek, kontrol altında tutmaktır. Buna “ihsan” mertebesi diyebiliriz.
Önce bizim Allah Teâlâ tarafından denetlendiğimizi bilip inanmak ve bu imana göre de davranmak gerekir. Bu konudaki bazı âyet-i kerîmeler şunlardır:
“Nerede olursanız olunuz, Allah sizinle beraberdir.”
(Hadîd sûresi 57/4.)
“Doğrusu senin Rabbin hep gözetlemektedir.”
(Fecr sûresi 89/14.)
“Yerde ve gökte hiçbir şey, aslâ Allah’a gizli kalmaz.”
(Âl-i Imrân sûresi 3/5.)
Hadîs-i şerîfte Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
“İhsan, Allah’a O’nu görüyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen onu görmüyorsan da O seni mutlaka görüyor”
(Müslim, Îmân, 1, 5; Buhârî, Îmân, 37; Tirmizi Îmân, 4.)
Bu murakabe/denetim halinde başarı için daimî olarak Allah’a yalvarmak, Allah'tan yardım istemek ve beraberce nasihat usulü ile birbirimizle yardımlaşmak gerekir.
Birbirimizle “şu kötü huyları terk etmek ve şu güzel huyları kazanmak” üzere ahitleşmek sonra da tedrîcî olarak gerçekleşmesine beraberce gayret etmek gerekir.
Bunun nasıl gerçekleşeceğini Peygamberimiz ne güzel bildirmiştir:
“Nerede (ve nasıl) olursan ol, Allah’tan kork. Kötülük işlersen, hemen arkasından iyilik yap ki, o kötülüğü silsin. İnsanlarla güzel ahlakla geçin!”
(Tirmizî, Birr, 55.)
Birinci madde, takvayı bildirir. Bu da Hakk’a ve halka karşı hassas davranmaktır. Ebû Hureyre (r.a.)’nin “Takva, dikenli tarlada ayağına diken batmadan yürümektir” dediği tam da budur.
İkinci madde, günahı silecek sevap işlemektir.
Üçüncü madde ise insanlarla güzel ahlakla geçinmektir. Bunun en alt seviyesi, insanlara kötülük etmemek; orta seviyesi, iyilik etmek; en üst seviyesi, kötülük edene bile iyilik etmektir.