a) TEDBİR
Tedbir, bir şeyin sonunu düşünmek, bir şeyi temin edecek veya önleyecek çare, yol, çalışma ve ihtiyatlı olmak gibi manalara gelir.
İhtiyâtî tedbir de koruyucu önlem, geçici koruma önlemi demektir. Bir hâdise veya davanın halli veya hükme bağlanması suretiyle meydana gelecek hakkın önceden korunması yahut telâfisi güç ve imkânsız bir zararın önlenmesi maksadıyla halin gerektirdiği muamelenin icrası hususunda hâkimin, hüküm neticesine kadar geçerli olmak kaydıyla vereceği karar demektir.
Akıllı adam, bir şeyi düşünürken, karar verirken ve uygularken daima işin sonunu düşünür de öyle karar verir ve uygular.
Herkesin tedbiri kendi bulunduğu konumu itibariyle mühim ve ehem diye farklılık olur. Bir lider, devlet adamı asırlık düşünür, ileriki nesli düşünür, hatta hem dünya hem âhireti, hem kendisini hem de özellikle sorumlu olduğu nesli düşünür.
Herkes, özellikle sorumluluk sahibi kişiler, nefislerine, şeytanın oyunlarına, düşmanlara, cehalete, yanlış anlayış ve yanlış davranışlara karşı tedbirli olur.
1. Tedbirlilikte, şahsiyet, kabiliyet, ilim ve basîret çok önemlidir.
Şahsiyetli yani karakterli insan için kabiliyet, ilim ve basîret çok değerlidir; kabiliyet ve ilmini çok iyi değerlendirir. Şahsiyeti düzgün değilse, kabiliyeti ve ilmi kendisi için beladır. Kabiliyet ve ilmi, egosunu tatmine yarar, kibirliliğine sebep olur.
“Bilgi, büyük insanı mütevâzı yapar, normal adamı şaşırtır, küçük insanı kibirlendirir.”
Molla Cami
2. En önemli 3 özellik ilim, tecrübe, basîret.
İdarecide aranan en önemli husus, ilim, tecrübe, basîrettir. Biri eksik olsa eksiklik olur. İlim olmadan hiçbir şey olmaz. Çok âlim olması şart değildir. Âlimleri değerlendirmesi ve onlardan istifade etmesi şarttır. Çok akıllı olmasından ziyade çok akıllılardan istifade etmesi şarttır. Gençlerin atılımından, ihtiyarların tecrübesinden istifade eder.
“Tecrübe, ruhu ve kalbi iyileştirir." Alman Atasözü
“Birbirine bağlı olaylar toplanarak, tecrübî bilgi edinilir.” İbn-i Sina
“Tecrübeler, en iyi öğretmenlerdir; yalnız, okul masrafları biraz çoktur.” Thomas Carlyl
“Tecrübe aklın babası, hafızanın anasıdır.” Thomas Fuller
“Akıllı adam başkalarının hatalarından ders alırlar” David Josep Schwartz
“İnsanlarla güzel dostluk kurmak, aklın yarısıdır; güzel soru sormak ilmin yarsıdır; güzel tedbir almak, maîşet ve geçimin yarısıdır.”
Hz. Ömer (r.a.)
Tedbirli insanın basîreti çok önemlidir. Basîret ilmin gereğini ihlâsla amel etme neticesinde verilen ilâhî bir lütuftur.
“Basîretin başı acabadır.”
II. Abdulhamid
“Önce farenin şerrini def et, sonra buğday biriktirmeye çalış.”
Mevlana
Kurumlarla ilgili iktisâdî tedbir için öncelikle gerekli olan israfı ortadan kaldırmaktır. Çünkü israf kaldırmadan iktisadın bir manası yoktur. Havuzun suyun kaçağı kapatılmadan suyun havuza alınmasının ne manası kalır. Ancak kaçak az olur da giren su fazla olursa havuzda su kalabilir.
“Akıl, himmet, tedbir ve fikir sahibi olmayan birisinin kapıcısı: Evde kimse yoktur diyen ne güzel söylemiş.”
Şeyh Sadi-i Şirâzî
3. Kurumdaki herkesin tedbirli olması önemlidir.
Kurumlardaki bir kişinin veya başkanın tedbirli olması değil, bütün kurumu oluşturan fertlerin tedbirli olması önemlidir.
“Bir kişinin aldığı tedbir, tek bir kişinin gücü gibidir. İki kişinin aldığı tedbir, iki kişinin gücü gibidir.”
Nizamülmülk
“İhtiyatla desteklenmeyen cesaret beş para etmez.”
W. Shakespeare