En büyük en değerli varlık insandır. Zira bütün değerler insanın değerlendirmesine bağlıdır. Zamanı ve imkânı da değerlendirecek yine insandır. İnsan kıymetli bir varlıktır. İşte bundan dolayı her şey insana göre ve insan için yaratılmıştır.
İnsana verilen nimet çeşitleri:
1. Zâhir nimetler: Bütün organlar, özellikle beş duyu, vücut sağlığı ve insan için yaratılan dünyamızın da tabi olduğu güneş sistemi.
2. Bâtın nimetler: Kalp/gönül, akıl, azim, irade, hayal, vicdan ve iman.
Kur’ân-ı Kerîm bu iki nimetten şöyle bahsetmiştir:
“Görmediniz mi, göklerde ve yerde olan şeyleri Allah sizin emrinize verdi, zâhir/açık ve bâtın/gizli olarak nimetlerini size bol bol ihsan etti.”
(Lokmân sûresi 31/20)
İnsana gereken şeyler:
a) Önce insan olarak kendimizi tanımak
İnsan; içi ve dışı, zâhiri ve bâtını olan, her şeyin kendisine göre dizayn edildiği, bâkî âlem için yaratılmış ve bakiyi kazanmak için bekâya yönelik kâinâtın özeti fânî bir varlıktır. Yine insan, gayesini ve görevini bilip terbiye edilince en yükseğe çıkabilecek ve gayesinden ve görevinden habersiz olup sadece nefsinin peşinde olunca da en alçağa inebilecek kabiliyette olan bir varlıktır.
b) Nihâî gayemizi, görevimizi ve sorumluluğumuzu bilip idrak etmek
İnsanın nihâî gayesi, dünyayı da cenneti de insana hizmetçi kılan Allah Teâlâ’nın rızasını kazanmaktır.
İnsanın görevi, sadece Allah’a kulluk etmektir. Allah'a kulluk gerçekleşince bütün kulluklardan kurtulmuş olur.
İnsanın sorumluluğu hem Hakk’a hem halka hem de kendisine karşı görevlerini yerine getirmektir.
“Mes’ûl olduğun şeyle meşgul ol!”
Hz. Ömer (r.a.)
“Kendini insan bilenler halka hizmet etmekten usanmazlar. Yiğit olanlar haksızlığa uğramış olanlara yardım etmekten ellerini çekmezler.”
Namık Kemal
“Himmetini şahsına hasreden, insan değildir.”
Said Nursi
“Büyük adam, davası büyük adamdır.”
Bekir Berk
c) Örnek insanlarla kendimizi kıyas edip noksanlarımızı görüp gidermeye çalışmak.
“Hayata verdikleri mana bakımdan insanları dört tipe ayırmak mümkündür: Keyif adamı, rahat adamı, iş adamı ve ideal (mefkûre) adamı.”
Peyami Safa
“İki çeşit insan vardır: Kimi kendilerini günahkâr sanan doğru kimseler, kimi de kendilerini doğru sanan günahkârlar.”
Blaise Pascal
“Büyük ve üstün insan daima memnun ve rahattır. Küçük insan ise daima üzüntü ve telaş içindedir.”
Konfüçyüs
d) Sahip olmamız gereken özellikleri ve güzellikleri kazanmaya çalışmak
Eğitimli insanların dokuz düşüncesi vardır:
1. Baktıklarında, berrak görmeyi düşünürler,
2. Dinlediklerinde, iyi duymayı düşünürler,
3. Görünüşleri bakımından, sıcak olmayı düşünürler,
4. Davranışlarında, saygılı olmayı düşünürler,
5. Konuşmalarında, doğru olmayı düşünürler,
6. İşlerine, ciddi olmayı düşünürler,
7. Kuşkuya düştüklerinde, soruları nasıl soracaklarını düşünürler,
8. Öfkelendiklerinde, sorunları düşünürler,
9. Kazancı gördüklerinde, adaleti düşünürler.
Konfüçyüs
d) Meleklerle olan müşterek yönümüzü hayvanlarla olan müşterek yönümüze galip kılmak, hayvanlarla müşterek olan yönümüzü de itidalde tutmak
İnsan olarak bize gereken nefsimizi aklımıza, aklımızı da imanımıza tabi kılmaktır. İman, Kur’ân-ı Kerîm ve hadîs-i şerîflerdeki gerçekleri tasdik etmektir. Tasdikin gereği ise tasdike uygun tatbiktir.
Nefsin akla, aklın da imana tabi olmasını sağlamak ancak ta’lîm ve terbiye ile mümkün olur.
Hz. Peygamber Efendimizin bütün hayatını şu üç kelimede özetleyebiliriz:
Ta’lîm Terbiye, Tatbik.
Ta’lîm olmadan terbiye olmaz, terbiye olmadan da tatbik gerçekleşmez.
“Nefsini mücadele etmen gereken bir düşman ve geri vermen gereken bir emanet bil!”
Cafer-i Sâdık (rh.a.)