7. İdareci, şahsı ve çevresiyle birlikte akılları öfkelerine galip, şefkatli ve merhametli, dosta-düşmana karşı âdil, israftan sakınan, gerekli olan masraftan da kaçınmayan, övgülere aldanmayan, değerli, seviyeli, tenkitlere ve fikirlere açık, tenkitlerden ve faydalı fikirlerden istifade eden, dünya ve dünyalık şeylere tokgözlü, gönlü zengin, dünyayı âhirete vasıta kılan kimse olmalıdır.
Öfke, aklın emrinde bir silah olursa faydalıdır ve elzemdir de. Şefkat ve merhamet, ilâhî şefkati ve merhameti celp eder. Düşmana bile adalet, düşmanın dost olmasını sağlayabilir; dosta bile adalet olmazsa dostu da kaybettirir. Çünkü adalet, toplum binasının ve toplumdaki otoritenin temelidir.
İsraftan sakınmayan hem bugünü hem yarını kaybeder. Çünkü müsriflik şeytana kardeşlik yapmaktır. En nankör, şeytandır ki kendisindeki nimetlerin sahibi olan Allah’a karşı nankörlük yaptı ve bu sebeple hem dünyayı hem âhireti kaybetti.
Akıllı adam, yerilmeyi övülmeye tercih eder. Yerilmeyi kabul etmek, hataları görüp gidermeye sebep olur; övülmeyi yerilmeye tercih etmek de hatalarını görmemeye yol açar.
“Tenkitler ve fikirler, büyük ruhlu insanları besler ve kuvvetlendirir, küçük insanları öfkelendirir.”
Napolyon
“Büyük insanı dost edinmek isterseniz tenkit ediniz, küçük insanı dost edinmek isterseniz methediniz.”
Şeyh Sadi-i Şirâzî
İnsanlar, kendilerini tercihleri ile ortaya koyarlar.
“Kerîm insan, Allah’a isyanı tasvip etmez; hakîm insan da dünyayı âhirete tercih etmez.”
Yahya b. Muaz (rh.a.)
8. İdareci, örnekleri örnek alarak kendisi de örnek olmalı, kendisini daima sâlih ve muslih, kâmil, mükemmel ve mükemmil olanlarla kıyas etmelidir.
Örnekleri örnek alanlar, örnek olabilirler. En büyük örnekler; peygamberler sonra sıddıklar, şehidler ve sâlihlerdir. Sadece sâlih olan yarımdır, muslih olduğunda tam sâlih olur. Sâlih sadece kendisini ıslah edendir; muslih, başkasını da ıslah etmeye çalışandır. Sadece sâlih olanlar kendilerini ilahî azaptan kurtaramamışlardır. Kâmil, şahsında kemale ermiş kişi, mükemmel kemale erdirilmiş, mükemmil, kemale erdirici kişi demektir.
Büyüklerle kendisini kıyas eden, kendi küçüklüğünü görebilir. Kendisini küçüklerle kıyas eden ise kendisini büyük zanneder. Bu yanlışı, onun büyük sıfatlara sahip olmasını engeller.